15 Temmuz 1902’de İnebolu/Kastamonu’da dünyaya geldi. 2 Aralık 1994’de İstanbul’da hayatını kaybetti. Gerçek adı Hüseyin Vehbi Şaik Gökyay’dır. Çağlayan dergisinde Gönül Kızı imzası ile yazdı. Şefika Hanım ile öğretmen Mehmet Cevdet Efendi’nin oğludur. İlkokulu Kastamonu’da, orta öğrenimini Kastamonu ve Aydın’da tamamladı. Son sınıfa kaydolduğu Ankara Muallim Mektebini 1922’de bitirdi. Daha sonra Giresun, Samsun ve Balıkesir’de ilkokul öğretmenliği yaptı. Balıkesir’de Çağlayan dergisini çıkardı. 1927 yılında lise diploması alabilmek için kaydolduğu Kastamonu Lisesi’ni bitirdi. 1930 Darülfünun Edebiyat Fakültesi ve Yüksek Muallim Mektebi’nden mezun oldu. Kastamonu, Malatya, Edirne, Ankara, Eskişehir ve Bursa’daki okullarda edebiyat öğretmeni olarak çalıştı. “Bu Vatan Kimin?” adlı ünlü şiirini Bursa’dayken yazdı. Ankara Musiki Öğretmen Okulu’nda öğretmen ve müdür yardımcısı olarak çalıştı. Bu arada N. K. Akses ve U. C. Erkin tarafından bestelenen “Konservatuar Marşı”nı yazdı. Mayıs 1944’de “Irkçılık ve Turancılık Davası”ndan tutuklanınca buradaki görevine son verildi. Bu olaydan on bir ay sonra Galatasaray Lisesi’nde öğretmenliğe başladı. İngiltere’de öğrenci müfettişliği ve okutmanlık görevlerinde bulundu. Türkiye’ye döndükten sonra İstanbul Eğitim Enstitüsü’ne edebiyat öğretmeni olarak atandı. 1969’da yaş haddinden emekliye ayrıldı. 1984’ten sonra Marmara ve Mimar Sinan Üniversitelerinde dersler verdi. Kabri Üsküdar Nakkaştepe Mezarlığı’ndadır.
Hocası İ. Habib Sevük’ün teşvikiyle edebiyat dünyasına girdi. Aruz vezniyle yazdığı ilk şiirleri Kastamonu’da Hüsnü Açıksöz’ün çıkardığı Açıksöz gazetesinde çıktı. Daha sonra hece vezniyle yazdığı lirik şiirlerde halk şiirinin tarz ve edası açıkça görülür. Ankara’da 15 Mayıs gazetesinde, Çağlayan, Yarın, Atsız Mecmua, Çığır, Orhun, Kopuz, Yücel, Oluş, Ülkü, Çağrı ve Türk Dili dergilerinde kaleme aldığı yazılarda ve vatan, tabiat, kahramanlık gibi temaları işlediği şiirlerde geleneksel değerlere ve milliyetçi duygulara ağırlık verdi. Özellikle okul kitapların yer alan “Bu Vatan Kimin?” adlı şiiriyle büyük bir ün kazandı. Bir dönem tasavvufa yönelerek aşık ve tekke şiiri geleneğinin güzelleme, koçaklama türünde şiirler de yazdı. 1940’larda başladığı edebiyat tarihi, folklor ve halk edebiyatı alanındaki inceleme ve araştırmalarıyla tanınan Gökyay, daha çok eski metinlerin notlar ve açıklamalar eklediği sadeleştirilmiş basımlar hazırladı. Baztı dillerinden bilimsel ve edebi yapıtlar çevirdi. Harvard Üniversitesi tarafından çıkarılan Journal of Turkish Studies dergisinin altıncı ve yedinci ciltleri “Orhan Şaik Gökyay Armağanı” olarak yayımlanmıştır.
ESERLERİ
ŞİİR: Birkaç Şiir (Türkçe-İngilizce, 1976), Bu Vatan Kimin (1994).
İNCELEME-ARAŞTIRMA: Dede Korkut (1938, Dedem Korkut’un Kitabı adıyla, 1973), Devlet Konservatuvarı Tarihçesi (1941), Kâtip Çelebi-Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri (1957), Kâtip Çelebi’den Seçmeler (1964), Kâtip Çelebi Hayatı, Kişiliği ve Eserlerinden Seçmeler (1982), Kâtip Çelebi (1986), Molla Lütfi (1987), Seçme Makaleler (3 cilt, Eski Yeni ve Ötesi, 1995; Kim Etti Sana Kârı Teklif, 1997; Güçlük Nerede?, 2002).
DENEME-ELEŞTİRİ: Destursuz Bağa Girenler (1982), Güçlük Nerede? (3 cilt, 2001).
SADELEŞTİRME: Bugünkü Dille Dede Korkut Masalları (1939), Kabusname (Mercimek Ahmet’ten, 1944), Bugünkü Dille Dede Korkut (1963), Dûçent-nâme (1964), Eşkâl-i Zaman (Ahmet Rasim’den, 1969), Hannâme (Özbek Destanı, 1969), Mizan’ül-Hak İhtiyaral Ahakk: En Doğruyu Sevmek İçin Hak Terazisi (Kâtip Çelebi’den, 1972), Tuhfetü’l Kibar Es-fari’l-Bihar (Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan, 1973), Ferah Cerbe Fetihnamesi (Zekeriyyazâde’den, 1975), Risale-i Mimariyye (Mimar MehmetAğa’dan, 1975), Dede Korkud Hikâyeleri (1976), Vak’a-i Osmaniyye (Bostanzâde Yahya’dan 1976), Ziyafet Sofraları (Gelibolulu Mustafa Ali’nin Mevaidün Nefâs Kavâidül Mecalis’inden, 2 cilt, 1978), Halâtü’l-Kahire mine’l Adâti’zZahire (Gelibolulu Mustafa Ali’den, 1984), Seyahatnâme (c.1, Evliya Çelebi’den, 1994), II. Sultan Osman’ın Şehadeti (Bostanzâde Mehmet Efendi’den, 1976), Risale-i Mimariye (Mimar Mehmet Ağa’dan, 1975), Eşkal-i Zaman (1969), Harnâme (Tokatlı Molla’dan, 1986).
ÇEVİRİ: Türklerde Karagöz (G. Jacop’tan, 1938), Dorian Gray’ın Portresi (Oscar Wilde’dan, Ferhunde Gökyay ile, 1938), Menteşe Beyliği (Paul Wittek’ten, 1944), Yiğit Kasperl ile Güzel Annerl’in Hikâyesi (S. Y. Baydar ile, 1948) – Gockel Vinkel ve Gackeleia (1959) – Bahar Çelengi (C. Brentano’dan, 2. cilt, 1977).
