HAYATI
Dilbilimci, eğitimci, siyaset adamı. 1904’te Drama’da dünyaya geldi. 3 Mart 1989’da İstanbul’da yaşama veda etti. Tam adı Hasan Tahsin Banguoğlu. Drama eşrafından Ahmet Cevdet Efendi ile Rukiye Hanım’ın oğludur. Yazar, Balkan Savaşları sırasında Balkanlardan İstanbul’a göç eden bir aileden gelmektedir.
İlk ve orta öğrenimini Selanik’te tamamlayan Tahsin Banguoğlu, liseyi 1926’da İstanbul Erkek Lisesi’nde bitirdi. 1930’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden mezun oldu. 1932’de Gazi Edebiyat Enstitüsü’nde edebiyat öğretmeni iken devlet tarafından Berlin’e gönderildi. Burada ünlü Türkiyâtçı Willy Bang-Kaup’ın (1869-1934) yanında doktora çalışmasına başladı. Hocasının ölümü üzerine Breslau Üniversitesi’ne geçti ve burada F. Giese ve Carl Brockelmann’ın (1868-1956) yanında eğitimini sürdürdü. Yurda döndükten sonra Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nde doçent olarak göreve başladı. 1943’te Bingöl’den milletvekili seçilen Banguoğlu, 1948’de kadar Milli Eğitim Bakanlığı yaptı. 1950’deki seçimleri kaybedince politikadan çekildi. 1955’te Londra’da karşılaştırmalı Türk dilleri dersini okuttu. 1939’da Türkiye’ye döndükten sonra Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde ve İstanbul Edebiyat Fakültesi’nde dersler verdi. 1961’de Edirne senatörü olarak yeniden politikaya döndü, ama “ortanın solu” hareketine İsmet İnönü karşı çıkınca Cumhuriyet Halk Partisi’nden ayrılmak durumunda kaldı. Daha sonra, 1970’te, Yeni Türkiye Partisi genel başkanı olarak politik yaşamını sürdürmek istediyse de siyasi hayatta başarılı olamadı. Tahsin Banguoğlu, bu dönemden sonra ölümüne kadar kendisini bilimsel çalışmalara adadı.
1931’de arkadaşları ile birlikte Hız adında bir düşün ve sanat dergisi hazırlayan Tahsin Banguoğlu, Türk dilbilgisi alanında yapmış olduğu çalışmalarıyla adından söz ettirdi. 1941-1943’te dil konusunda yazdığı diğer yazıları ise Ülkü dergisinde ve Ulus gazetesinde yayımlandı. Bu yazılar, 1987’de “Dil Bahisleri” adı altında toplanarak, daha sonraki makalelerinin de ilavesiyle tekrar basıldı. Türk Dil Kurumu ve Halkevleri başkanlıları da yapmış olan Banguoğlu, gerek Milli Eğitim Bakanlığı döneminde yapmış olduğu çalışmalarıyla, gerekse Türkçenin özleşmesi konusundaki düşünceleri nedeni ile birtakım eleştirilere de uğradı. Arapça, Farsça, Eski Türkçe ve Çağatayca’nın yanı sıra Almanca, Fransızca ve İngilizce de bilen Tahsin Banguoğlu’nun adı ölümünden sonra pek çok eğitim kurumuna verildi.
ESERLERİ
- Altosmanisches Sprachstudien zu Suheyl u Nevbahar (Süheyl ü Nevbahar Üzerine Eski Osmanlıca Dil Çalışmaları, Breslau 1938)
- Ana Hatlarıyla Türk Grameri (1940)
- Dil Bahisleri (1. cilt 1941 – 2. cilt 1942)
- Devlet Dili Türkçe Üzerine (1945)
- Uygurlar ve Uygurca Üzerine (1958)
- Türk Grameri Ses Bilgisi(1959)
- Çocuk Katliamı (1965)
- Türkçenin Grameri (1974)
- Kendimize Geleceğiz (1984)
- Eğitim ve Kültür Trajedimiz: Kendimiz Olmaktan Nasıl Çıktık? (Haz. Olcay Yazıcı (2001)
KAYNAKÇA: Atilla Özkırımlı / Türk Edebiyatı Ansiklopedisi (c.1, s. 188, 4. bas., İstanbul 1987), M. Ertuğrul Düzdağ / Nâhoş Sadalar (Zaman, 25.8.1989), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013)