HAYATI
Divan şairi. 1570’de İstanbul’da dünyaya geldi. 1631’de İstanbul’da yaşama veda etti. Pir Mehmet Azmi’nin oğludur. Hoca Sadettin Efendi’den mülazemet aldıktan sonra yirmi bir yaşında müderris oldu. Süleymaniye Medresesi’nde müderrislik yaptı. Sırasıyla Şam, Mısır, Bursa, Edirne ve İstanbul kadısı, Anadolu ardından da Rumeli kazaskeri oldu. 1628’de kendisine Silistre arpalığı verildi ve emekliye ayrıldı. Öldüğü zaman evinde dört bine yakın, düzeltilmiş ve eklemeler yapılmış bulunduğu söylenir. Azmizade Haleti, iyi bir öğrenim görmesine ve çabuk yükselmesine karşın düzenli bir yaşamı olmamış, pek çok kez azledilmiş, açıkta kalmış, kendi deyişi ile ilim ve hünerinin zararından başka bir şey görmemiştir. “Ruh-i pakine dembedem rahmet (H. 1040)” dizesi şairin ölüm tarihini gösterir.
Fıkıh, usul, nahiv ve ahlak konularında ürün veren Azmizade Haleti, yaşadığı dönemde “Üstad-ı Rübai” olarak adlandırılmıştır. Nef’i, Naili ve Neşati gibi şairlerin yetiştiği bir dönemde sivrilebilmiş, gazellerinde ve kasidelerinde,
“Gönülde saklamağa aşkı kudretim yoktur
Ne saklayım güzelim sabra takatim yoktur”
diyerek ya duygularını ya da uğradığı haksızlıkları dile getirmiştir. Ama önce de belirttiğimiz gibi bir rubai ustasıdır. Rubailerinde, tasavvufla beslenmiş düşüncelerini ustalıkla şiire yerleştirdiği, yaşam karşısında rindçe bir tavır aldığı görülür:
“Mahzun oluruz kaçanki dilşad olsak
Viran kalırız eğer ki abad olsak
Ol mürg-i cefapereset-i aşkız biz kim
Dame düşeriz kafesten azad olsa”
ESERLERİ
- Divan
- Sakinname
- Rubailer: Divan nüshalarında rastlanır. Divan’ının dışında küçük bir kitap olacak kadar rubaisi vardır.
- Münşeat
Ayrıca çağının bilimleriyle ilgili şu yapıtları sayılabilir:
- Melek ve Dürer’e Haşiyesi: (usul ve fıkıh ile ilgili bir yapıt)
- Muğni’l- Şerhi (nahiv’den)
- Hidaye ve Miftah (şerhlerine talikatı)
ESER ÖRNEKLERİ
RUBAİLER
I
Aşkınla bana sıdk u safa ver ya Rab
Her derdime derdin ile deva ver ya Rab
Hakister-i düzah-ı bela kıl temini
Tek ayine-i dile cila ver ya Rab
II
Derd ehli odur ki sormayıp rah-ı necat
Yanında bir ola har u gül zehr ü nebat
Hükmün veremez bu kar-zar-ı aşkın
Şemşir-i belayı bilmeyen ab-ı hayat
III
Ey derd-keş-i firak her şeb ah et
Hasret nice olur melekleri agah et
Çün bağ-ı visale ermeğe yol çare
Gülzar-ı hayal-i yâri nüzhet-gah et
IV
Ol dem ki tecelliyat-ı aşk etdi zuhur
Kıldı dil-i bi-kararı fevvare-i nur
Şol ateş-i aşka düşmüşem ben kim
Bir lem’asına tahammül etmez bir Tür
V
Esrarına dil zaman zaman söyler imiş
Hengame-i gamda dasitan söyle imiş
Aşk ehli olub da mihnet-i hicrana
Ben sabr ederin deyen yalan söyler imiş
VI
Mahzun oluruz kaçan ki dil-şad olsak
Viran kalırız eğer ki abad olsak
Ol murg-ı cefa-perest-i aşıkız biz kim
Dama düşeriz kafesden azad olsak
VII
Ya Rab, beni sen bu h’abdan bidar et
Mest-i Mey-i gaflet olmaşam hüsyar et
Derd-i dil ü eşk-i hasretem lütfundan
Bir yire getür sehab-ı rahmet-bar et
VIII
Akl ile idüp hemişe ceng ü naverd
Gam ma’rekesinde namım itmem na-merd
Vadi-i belada kamran-ı aşkım
Oldı bana girdbad-ı bir rah-averd
IX
Evza’-i sipihr hatırım zar eyler
Hemvare zebün-ı baht-ı bed-kar eyler
Ahenger-i dehr her ne zaman san’atını
Kufl-ı der-i devletimde izhar eyler
X
Biz bade-i gamle canı mest eylemişiz
Murg-ı dil-i zarı pay-best eylemişiz
Biz jeng-i melal bilmeziz zira kim biz
Mir’at vücudumuzda şikest eylemişiz
XI
Bu dahme-i gam-fezadaki hak-i melal
Çok kelle-i şahı eyledi mal-amal
Sen gerdiş-i çarh neydüğin bilmezsin
Ey saye-nişan-i şahsar-ı amal
XII
Geldikçe hayal-i yar pür-cüş olurum
İrdikçe peyamı ser-be-ser guş olurum
Nagah görünse saye-i divarı
Çün merdüm-i sayedar bihuş olurum
XIII
Esrar-ı gamından eylesem fethü’l-bab
Etme dilimi şikeste-i seng-i itab
Şuride-i aşk raz tutmaz hergiz
Turmaz kafes içre bad gırbalda ab
KAYNAKÇA: Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl) (2009). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şuarâ- Metin.http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizade-hasan-celebitezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 30.06.2013]. 228-228, İpekten, Haluk (1994). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yay, Gökyay, Orhan Şaik (hzl.) (1996). Evliyâ Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini. C. 1. İstanbul: Yapı Kredi Yay, Açıkgöz, Namık (1999). Riyâzî Dîvânı’ndan Seçmeler. Ankara: KB Yay.