HAYATI
Şair ve ulema sınıfından Osmanlı devlet adamı. 1760’ta İstanbul’da dünyaya geldi. 1823’te Konya’da yaşama veda etti. Babası Kırımi Hüseyin Efendi’dir. Gerçek adı Mehmet Sait olan şair, küçük yaşlarda aldığı Hâlet takma adıyla şöhret buldu.
Düzenli bir öğrenim görmeyen Halet Efendi, çok genç yaşlardan itibaren kendi kendini yetiştirdi. Çeşitli katipliklerden sonra hacegan zümresine alındı. 1802’de Paris elçisi olarak atandı. 1807’de yurda dönen Halet Efendi, yurda dönüşünden çok kısa bir süre sonra Divan-ı Hümayun reisliği görevine getirildi. Daha sonra Rikab-ı Hümayun reisi oldu. İngilizler ile gizlice haberleştiği Fransız elçisine ihbar edilince azledilerek Kütahya’ya sürüldüyse de başkaldıran dönemin Bağdat valisi Süleyman Paşa’nın öldürülmesi olayında göstermiş olduğu başarıdan dolayı 1811’de Rikab-ı Hümayun kethudalığı görevine atandı. Sorumsuz davranışları, yolsuzlukları, yeniçeriliğin kaldırılmasına karşı çıkması gibi nedenlerle Konya’ya sürülerek orada boğdurulan Halet Efendi’nin gövdesi Konya’ya, başı Galata Mevlevihanesi’ne gömüldü.
Halet Efendi gençliğinde, Galata Mevlevihanesi şeyhi Galip Dede’ye (Şeyh Galip) bağlanmış, önemli görevler alınca da Mevleviliğin yayılması için büyük bir çaba harcamıştır. Galata Mevlevihanesi’ni onartarak bir de kitaplık yaptırmıştı. Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan Halet Efendi kitapları, buradan aktarılmıştı. Hırslı bir politikacı olan Halet Efendi, tarihe kan dökücülüğü ve entrikaları ile geçmiştir. Ama Mevlevilik tarihinde ve edebiyatta ise onun tam başka bir hali ile karşılaşılır. Kendisi de şairdir ve sarayı dönemin bilginlerinin, sanatçılarının toplantı yeri olarak bilinirdi. Halet Efendi, Keçecizade İzzet Molla yakın dostlarındandır. Halet Efendi’nin şiirleri ise dönemin şairleri arasında adının anılması gerektirir. Hele şu beytini kendisi için söylemiş gibidir:
“Güzelsin bi-bedelsin tarz ü tavrın hep müsellemdir
Ne çare, bi-vefasın, ah insaniyyetin yoktur”.
ESERLERİ
Kasidelerini ve Zihnetü’l-Mecalis adı altında topladığı şiirlerini kapsayan Divan’ı 1842’de basıldı.
KAYNAKÇA: Sakaoğlu, Necdet, “Halet Efendi” (1999), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi’, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.1 s.507 ISBN 975-08-0072, İslam Ansiklopedisi, c:V, s:123, Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlana’dan Sonra Mevlevilik, s: 148-254, alet Efendinin Paris Büyük Elçiliği, İstanbul 1940; The Impact of the French Revolution on Turkey”, Journal of World History, I (1953), Yağlıkçızâde Ahmed Rifat, Lugat-ı Târihiyye ve Coğrafiyye, İstanbul