Orhan Asena Kimdir? Hayatı ve Eserleri

HAYATI

Oyun yazarı. 7 Ocak 1922’de Diyarbakır’da dünyaya geldi. 15 Şubat 2001 günü Ankara’da yaşama veda etti. Tam adı Mehmet Orhan Asena. Ş. Hayriye Hanım ile M. Celalettin Asena’nın oğludur. Ziya Gökalp baba tarafından akrabası, şair Cahit Sıtkı Tarancı ikinci göbekten kuzeni ve şair Mehmet Tamer yeğenidir.

Orhan Asena, ortaöğrenimini Diyarbakır Lisesi’nde, yükseköğrenimini ise İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde tamamladı. Çeşitli il ve ilçelerde hükümet ile sıtma savaş tabipliği görevlerin bulundu. Ankara Çocuk Hastanesi’nde stajını yaparak çocuk hastalıkları uzmanı oldu. 1955’de Almanya’ya gitti ve burada iki buçuk yıl kaldı. 1971’de ikinci kez gittiği Almanya’da altı yıl hekim olarak çalıştı. Yurda döndükten sonra Ankara’ya yerleşti ve emekli oluncaya dek Ankara Çocuk Esirgeme Kurumu’nda görev yaptı.

Edebiyat alanına şiirle giren Orhan Asena’nın ilk şiiri Diyarbakır’da Dicle Kaynağı adlı dergide yayımlandı. Yazarın daha sonra şiir, öykü ve yazıları Yeni Mecmua, Yücel, Yaratış, İstanbul, Çınaraltı, Yedi Gün, Varlık ve Hisar dergilerinde yer aldı. 1941’de Masal, 1957’de Kıt Kanaat adlı iki şiir kitabı çıkardı. 1954’den sonra çalışmalarında ağırlıklı olarak oyun yazarlığı yer aldı. Asena, oyun yazarlığının yanı sıra televizyonlar için pek çok oyun senaryosu da kaleme aldı.

Orhan Asena’nın 1954-55 tiyatro sezonunda Ankara Sanat Tiyatrosu tarafından sahneye konulan ilk oyunu Tanrılar ve İnsanlar oldu. Bu oyundan sonra Korku, Hürrem Sultan, Yalan, Garip Dede Çıkmazı, Kocaoğlan, Gecenin Sonu, Kapılar, Tohum ve Toprak, Fadik Kız, Toroslardan Öteye, Kurtsal, Kıral Düşü, Murtaza, Bir Kadın Üzerine Çeşitlemeler, El Kapısı, Sağırlar Söğüşmesi, Simavnalı Şeyh Bedrettin ve Atçalı Kel Mehmet oyunları ile başarısını sürdürdü.

Daha çok tarihi konuları ele alan oyunlar kaleme alan Orhan Asena, üretkenliği, oyunlarının konuları ve kullandığı dil ile Türk tiyatrosunun Shakespeare’si olarak kabul edildi. Orhan Asena’nın yaşam veda ettiği gün Yıldız Yargılanması adlı oyunu Bursa Şehir Tiyatroları’nda sahneleniyordu.

Değişik çevre ve koşullardan seçtiği kadın ve erkek kahramanların yanı sıra Şükran Kurdakul‘un deyişi ile “XX. Yüzyıl insanı gibi gözünü tarihe çevirerek, yaşamları ve etkinlikleriyle toplumun malı olmuş kişilerin yansıtmaya çalışırken karakterleri ve vakaları esas çizgilerine dokunmamak şartı ile bir hayli rötuş etmekte sakınca görmedi”. Gılgamış ve Van Gogh operalarının librettolarını da kaleme aldı. Tiyatro alanında pek çok çeviri eseri de bulunan Orhan Asena’nın Gılgamış oyunu Fransızca, İspanyonca ve Rusçaya çevrildi.

Orhan Asena, Kocaoğlan adlı radyo oyunuyla Basın-Yayın Genel Müdürlüğünün 1956’da açtığı bir yarışmada birincilik ödülünü, Tanrılar ve İnsanlar ile 1960 Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülünü, Atçalı Kel Mehmet ile TRT 1970 Sanat Ödülleri Yarışmasında birincilik ödülünü aldı. Yazar ayrıca, 1964’te Kültür Bakanlığının düzenlediği Karagöz Metinleri Yarışmasında Hacivat Politikacı ve Hacivat Emekli ile üçüncülük ödülünün sahibi oldu. Bu ödüllerin dışında 1973 İsmet Küntay Ödülünü aldı. Şili’de Av adlı oyunu, 1975’te Tiyatro 74 dergisince yılın oyunu seçildi. Ölü Kentin Nabzı oyunu ile 1980 İsmet Küntay Tiyatro Ödülünün, Ölümü Yaşamak / Ya Devlet Başa, Ya Kuzgun Leşe ile 1983 Avni Dilligil Tiyatro Ödülünün ve 1983 Türkiye İş Bankası Tiyatro Büyük Ödülünün sahibi oldu.

Devlet sanatçısı unvanına sahip olan Orhan Asena, Edebiyatçılar Derneği kurucu üyesi, 27 Mayıs sonrası halkevlerinin kuruluşunda kurucu üye, Türk Dil Kurumu, Türkiye Yazarlar Sendikası ve Uluslararası Tiyatro Enstitüsü üyesiydi.

“Orhan Asena’nın İlk Oyunlarında Devrim Düşüncesi” adında Teresa Ciecierska tarafından hazırlanmış ve 1979 yılında Polonya’da yayımlanmış bir de tez çalışması bulunmaktadır.

ESERLERİ

BASILAN OYUNLARI:

•  Tanrılar ve İnsanlar / Gılgameş (Nüvit Kodallı’nın müziğiyle opera olarak sahnelendi, 1952
• Gılgameş Operası, bas. 1968)
• Korku (1956)
• Hürrem Sultan (1960)
• Kocaoğlan (1962)
• Yalan (1962)
• Gecenin Sonu (tek perde, oyn. 1962, bas.1964)
• Kapılar (oynanmadı, bas. 1963)
• Gecenin Sonu (tek perde, 1964)
• Toroslardan Öteye (1964; oyn. 1968)
• Tohum ve Toprak / Alemdar Paşa (1966)
• Hacivat Politikacı (1964)
• Fadik Kız (1966)
• Öç (1968)
• Korkunç Oyun (1968)
• Murtaza (oyn. 1968)
• Simavnalı Şeyh Bedrettin (1969)
• Geçkin Kız (1971)
• El Kapısı (1972)
• 16 Mart 1920 (1974)
• Karagöz Emekli (1974)
• Şili’de Av (1975)
• Ölü Kentin Nabzı (1978)
• Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe (1978)
• Atçalı Kel Mehmed (1979)
• Yıldız Yargılaması, Devlet ve İnsan (Güngör Dilmen’le birlikte, 1990)
• Şili’de Av, Bir Başkana Ağıt, Ölü Kentin Nabzı (1992)
• Ölümü Yaşamak (1994)
• Ayla Öğretmen (1994)
• Kurtuluş Savaşı Destanı (1995)
• Hünkâr Bektaş Veli (müzikal, 1995)
• Yunus Emre (müzikal, 1995)
• Nazım Üçlemesi (1995)
• Ana, Elkapısı, İkili Yaşam (tek perde)
• Tek Perdelikler (Kapılar, Öç, Korkunç Oyun. Bir Kadın Üstüne Çeşitlemeler).

BASILMAMIŞ OYUNLARI (Sahneleniş tarihleriyle):

• Bir Ölü Dolaşıyor (1945)
•  Garipdede Çıkmazı (1950)
• Büyük Curcuna (Karagöz Oyunu)
• Karagöz Emekli, Hacivat Politikacı (1964)
• Murtaza (1966, Orhan Kemal’in aynı adlı romanından)
• Sığıntı, Candan Can Koparmak, Ana Baba Günleri, Sağırlar Söğüşmesi (1967, Türk Dili dergisinde Yurttaş A, Yurttaş B, Yurttaş C olarak yayımlandı)
• Dayım Evleniyor (1964-1970 arası dönemde yazıldı, Dostoyevski’nin Stepancikovo Köyü romanından uyarlama)
• Satrançtaki Şah (Kral Düşü, 1967)
• Kaçış (1969)
• Adamın Biri (1971)
• Sıfırın Ötesi (Küçük Adamın Büyük Düşleri, yazılış tarihi: 1972)
• Ankara 1920 (1973)
• Ak Kartalın Oğlu (1974)
• İlk Yıllar (Roksolan, 1981)
• Seyisbaşı Konağı (1981)
• Bir Ömrün Akşamında (1993)
• Yalnız Tanrının Eli Titremez, Hürrem Sultan (2 perde)

SENARYO ve LİBRETTOLAR:

• Candan Can Koparmak (1993)
• Nüvit Kodallı / Gılgameş (Dramatik Opera, 4 perde, Libretto: Orhan Asena, 1965)
• Nüvit Kodallı / Van Gogh (Libretto: Orhan Asena).

ŞİİR:

• Masal (1941)
• Kıt Kanaat (1957)
• Kurtuluş Savaşı Destanı (1995).

ÇOCUK OYUNU:

• Mustafa (1963)
• Ali (1978)
• Dede-Torun (1993)

KAYNAKÇA: Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009) –  Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013)