HAYATI
Küçük Kadızade veya Kadızadeli. Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşamış olan bir vaiz, bilgin ve şair. 1582’de Balıkesir’de dünyaya geldi. 1935’te İstanbul’da yaşama veda etti. Doğancı Mustafa adlı bir kadının oğludur. IV. Murad, Sultan İbrâhim ve IV. Mehmed devirlerinde ortaya çıkmış olan Kadızâdeliler hareketi, adını IV. Murad döneminin vâizlerinden Kadızâde Mehmed Efendi’den almıştır.
İlk eğitimini doğduğu şehir Balıkesir’de tamamlayan Kadızade-i Mehmet, Birgili Mehmet Efendi’nin öğrencisi olduktan sonra İstanbul’a gitti ve Dursun Bey Medresesi’nde öğrenimini tamamladı. Aynı medresede dersler verdi. Bir ara İdris-i Muhtefi’nin müritlerinden olan Tercüman Şeyhi Ömer Efendi’ye bağlandıysa da dervişliğe ve tasavvufa ısınamadı ve bu yolu bıraktığı gibi halvetilere Mevlevilere de düşman oldu. Vaizlik mesleğini seçince de 1622’de Beyazıt Cami kürsü vaizliği görevine getirildi. Daha sonra Süleymaniye ve Ayasofya vaizliklerine atanınca da ünü yayıldı. IV. Murat ile Revan seferine katıldı. Bu sefer sırasında Konya’da rahatsızlanan Kadızade Mehmet Efendi, Konya’da geri döndü ve bir yıl içinde de hayatını kaybetti. Mezarı Topkapı dışındadır.
Şiir yazdığı bilinen Kadızade Mehmet Efendi, yaşadığı dönemin en iyi konuşan, halkı etkilemiş vaizlerinden biridir. İslami bilimlerde koyu bir şeriatçı olarak hareket etmiş, yorumlar yapmış, tarikatlara ve mutasavvıflara savaş açmıştı. IV. Murat’ın tütün yasağı gibi konularda ondan güç aldığı ve yasağa uymayanlara uyguladığı zulmü arttırdığı biliniyor. Şöyle ki 1930’da:
“Hab-ı gafletten uyan ey al-i Osman bilmiş ol
Aç gözün elden gider taht-ı Süleyman bilmiş ol”
Beyiti ile başlayan bir şiiri IV. Murat’a sunarak kendisi tarafından doğru bulunmayan şeyleri padişaha yansıtması da bunu gösterir. Vaazlarının da kışkırtıcı olduğu, onu destekleyenlerin Kadızadelü olarak anıldığı, bu nedenle de şeriatçılarla mutasavvıflar arasındaki kavgaların sürüp gittiği Naima’nın tarihinde uzun uzun anlattığı çağın en önemli olayları arasındadır. Katip Çelebi de gençliğinde derslere devam ettiği, hatta etkilendiği Kadızade Mehmet Efendi’nin bu tutumunu eleştirir. En büyük rakibi ise halveti tarikatından olan Sultanahmet vaizi Şemsettin Sivasi idi.
ESERLERİ
- Fıkıh ile ilgili Menakıbü’s Sahabe, Kitabü’l Makbul fil Halilü Hayül gibi yapıtları vardır.
KAYNAKÇA: Semiramis Çavuşoğlu, The Kadızadeli Movement: An Attempt of Şeri’at-Minded Reform in the Ottoman Empire (doktora tezi, 1990), “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinde Tasfiye (Püritanizm) Teşebbüslerine Bir Bakış: Kadızâdeliler Hareketi”