HAYATI
XV. yüzyıl Osmanlı tarihçilerinden. Adilü’l-Kazzâz el-Edirnevî, Edirneli Oruç, Oruç bin Adil adları ile de tanındı. Edirneli olup babasının Adil adlı bir kazzaz (ipekçi), kendisinin de katip olduğunu yapıtlarından öğreniyoruz. Tevarih-i Al-i Osman adlı tarihi başlangıcından 1501 yılına kadar olan Osmanlı dönemini kapsamaktadır.
ESERLERİ
- Tevarih-i Al-i Osman: Oruç Bey Tarihi olarak da bilinir.
ESER ÖRNEKLERİ
TEVARİH-İ AL-İ OSMAN’DAN
İKİNCİ KOSOVA SAVAŞI
(Sultan Murad) Allah’a sığınup leşkerler hazır idüp Sofya’dan göçdi. Kosova’ya gelüp kafirlerün ardından yitişüp bulışdılar. Yanko-yı lain top arabalarının önine çek dirüp, atlusını yayasını berk idüp, ardından durup topların tüfeklerin ve zenbereklerin kaza yağmurı gibi yağdurup, iki tarafdan alaylar birbirine tokuşup, kafirler ahen-puş araba ardından çıkup, Sultan Murad’un sağ kolını ve sol kolını görütüp Anadolı ve Rum ili leşkeri karış murış olup, cebelü kafirler demüre gark olup, kimse önine durmayup, kafirün öninden savuldılar, ortaya kaldılar. Ardından, yanından gaaziler kılıç koyup kayırdılar, her alay kim kafirden İslama depindi, ol alay ayruk yirine varımadı. Eyle olsa iki leşker birbirine katılup bir azim ceng oldı kim ecel yağmurı yağup, kudret sema’ı urulup, ecel derzisi donlar biçüp, nizeler ve sünüler yalmanı nebüz iğne gibi kollar biller söküp, elması demrenlü olanlar oklar atılup, ciğerlere geçüp, Hindi ve Mısrı ve Rumi kılıçlar başlar kesüp, kanlar deküp, başta ışıklar engüştane misal kaza yağmurı gibi toplar tüfekler iki tarafdan atılup, kudred semaına karşu duran alp erenleri göğüs gerenler. Bu kudret semai bir semadur kim evvelden olalı gelmişdür. Cemşid, Dahhak, Feridun, İskender-i Zülkarneyn, Rüstem-i Zal, Efrasiyab, İsfendiyar-ı Ruyinten, Kısra, Kayser kim geldiler, bu kudret semaını urup başlar virüp canlar aldılar. Yir yüzinde padişah olanlar bu semadan kurtulımamışlardur. Bu dahı bir sema oldı kim iki leşker birbirine katılup at ayağı altından yirler panbuk gibi atılup, dirim dirim olup, yüz havaya ağup, güneşin şulesini basup, gaaziler kaza yağmıru gibi yağan toplara ve tüfeklere göğüs gerüp karşı turup, Sultan Murad Han dahi oğlu Sulten Mehmed’i kendü alayuna getürüp, arabaların ve yeniçerisin ve topın ve tüfeğin ve şişelü kalkanlar önine dizdürüp, kale misal önini ve ardını berkitüb leşkerden zebun olan yiğitler gelüp Sultan Murad Han alayına sığınup birez eğlenüp girü kafirün ardına girüp ceng iderler. Bu veçhile Hüda’ya sığınıp, mucizat Muhammed’ ündür deyip, gaaziler alp erenleri kudret sema-ı meydanında alaylar söküp, başlar kesip, kanlar dökerlerdi. Bu heybet ile azim ceng oldı kim Rüsmet-i Zal ve gayrı dahi aciz kalurlar idi. Eğer Cengiz Han ve Timur Han ki azamet-i keşkerlerile bu memlekete gelmişlerdir, bu cengi görseler heybet alurlar idi. Zira anlarda toplar ve tüfekler ve zenberekler olmaz idi ve neyidüğin bilmezler idi. Akıbet fırsat gaazilerün olup, kafir leşkerünün üzerine hücum edip, aru bala üşer gibi kafirler üzerine ardlarından önlerinden kılıç koyup, alaylar tarumar ettiler. Kafir leşkeri hezimet olup hazalehümullah, gaaziler kafirleri kova kıra her tarafa gidip Yonko-yı lain anı görüp, leşkerine istimalet verip, “Ben Türkün ardın almağa giderin diyüp gaafil kılıp bir tarafa sükun edip kaçıp gitti. Gaaziler Yanko’nun kaçtığını duyup, gelip arabaları üzerinde bir ceng oldu kim toplar tüfekler mal-i ganaim ile doyu aldılar. Bu şevket ile ve azamet ile şadılığa Sultan Murad Han katına gelüp elin öpüp “Bayram Kutlu Olsun” deyip bayramlaştılar. Üç gün bayram ettiler. Dördüncü gün oğlu Sultan Mehmet ile ve leşkeriyle ve şadılığına dönüp Edrene’ye geldiler. Kosova’nın uğraşı Şaban ayının yirmi dördüncü günü Cuma gününde idi (sene) 852. Ve girü Sultan Murat Han Gaazi sefer itmeyüp Edrene’de karar edip beylerbeyi Karaca Bey Rum ile leşkeriyle varup Yirgöğü Hisarı meremmet edip Sultan Murat Han Edrene’de oğlu Sultan Mehmet’i everdi. Dulkadiroğlu Süleyman Bey’in kızı Sultan Züleyha’yı düğün eyleyip alıverdi. Sonra yaylaka çıktı, sene 853 ve girü Sultan Murat Han, Yunan vilayetine sefer edip Arnavut vilayetini gaaret idüp Akçe Hisar üzerine düşüp feth olmayıp girü gelüp Edrene’de karar itdi sene 854 ve girü Sultan Murad Han ve Gaazi Edrene’de durur iken dar-ı fenadan dar-ı bekaaya sefer idüp Allah’un rahmetine vasıl oldu. İnnallahu ve inna ileyhi raciun.
KAYNAKÇA: “Oruç Beğ” (Büyük Türk Klasikleri, c.2, s. 323, 2004), Abdülkadir Özcan / “Oruç b. Adıl” (TDV İslam Ansiklopedisi, c. 33, s. 425-426, 2007), İhsan Işık / Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013