HAYATI
22 Kasım 1861’de Bursa’da dünyaya geldi. 28 Ekim 1925’te İstanbul’da hayatını kaybetti. Sultan Abdülmecit’in Hassa Alayı kumandanlarından olan Üsküdarlı Seyyit Mehmet Tahir Paşa’nın torunu, Bursa belediye katibi Rıfat Bey’in oğludur. İlköğrenimini Bursa’da yaptıktan sonra, 1875 yılında Bursa Askeri İdadisi’ni, 1883’te ise piyade teğmen olarak Harbiye’yi bitirdi. Manastır Askeri Rüştiyesi, Mülkiye Rüştiyesi ve Mülkiye İdadisi’nde coğrafya, tarih ve hitabet derslerini okuttu. 1987 yılında Üsküp Askeri Rüştiyesi’ne nakledildikten sonra 1898’de kolağası rütbesi ile Manastır Askeri Rüştiyesi müdürlüğüne atandı. 1906’da, Selanik’te İttihat ve Terakki Cemiyeti’yle ilişkisi nedeni ile müdürlük görevine son verilerek Alaşehir redif alayı tabur komutanlığına gönderildi. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Bursa milletvekili seçildi, meclisin çeşitli komisyonlarında görev aldı. 1911’de fesih kararı alınması üzerine milletvekilliğinden ayrıldı ve Harp Dairesi Divanıharp, Muhakemat Dairesi üyeliklerinde bulundu. 1913 yılında askerlikte ilişkisi sürerken Evkaf Nezareti tarafından, Kilisli Rıfat ve Hüseyin Hüsamettin ile birlikte İstanbul kütüphanelerini teftişle görevlendirildi. 1914’te yarbay rütbesi ile emekli olduktan sonra Topkapı Saray Kütüphanesi müdürlüğüne getirildi.
İrili ufaklı pek çok kitabının yanında Türk Dergisi, Türk Yurdu, Sebilürreşat, Sıfat-ı Müstakim ve İslam gibi dergilerde çoğu biyografi türünde makaleler kaleme alan Mehmed Tahir Bey son dönem Osmanlı biyografi ve bibliyografya çalışmalarında öncü bir rol oynayarak, unutulmuş pek çok ismin ve yapıtın gün ışığına çıkmasını ve tanınmasını sağlamıştır. Özellikler Osmanlı Müellifleri adlı eseri vazgeçilmez bir başvuru kaynağı olma niteliğini günümüzde de korumaktadır. Türk Bilgi Derneği’nin asil, Tarih-i Osmani Encümeni’nin yardımcı üyesi olan Mehmed Tahir Bey’in mezarı Üsküdar’da Aziz Mahmut Hüdayi Camii haziresindedir.
ESERLERİ
Türklerin Ulûm ve Fünûna Hizmetleri (1896), Ulema-i Osmaniyyeden Altı Zatın Terâcim-i Ahvali (1900), Meşâyih-i Osmaniye’den Sekiz Zatın Terâcim-i Ahvâli (Şemseddin Sivasî, Bosnavî Ali Dede, Ali Çelebi, İsmail Ankaravî, Abdullah Bosnavî, Sevrî, Müstakimzade Sadeddin, Gazzizade Abdüllatif, 1900), Kibar ve Meşâyih-i Aliyyeden On İki Zatın Terâcim-i Ahvâli (Şeyh Ekber, Sadreddin Konevî, Abdurrahman Bistamî, Cemal-i Halvetî, Şeyh Bali-i Sofyaî, Aziz Mahmud Hüdayi, Niyazi-i Mısrî, İsmail Hakkı, Karabaş Veli, Abdullah Salahî-i Uşşakî, Seyyid Murtaza, Seyyid Kemaleddin Harirî, 1900), Nazar-ı İslâm’da Fakır (1901), Ulemâyı Osmaniyyeden Altı Zatın Terceme-i Hâli (Kâfiyeci Mehmed Muhiddin, Dede Cöngilah Hilmi, Mehmed Ebu Saidi-l Hadimî, 1903), Müverrihîn-i Osmaniyyeden Âli ve Kâtib Çelebilerin Terceme-i Halleri (1904, Selanik, 1906), Aydın Müellifleri (1905), Delilü’t-Tefâsir (1908, Kur’an tefsirine giriş, 1906), Aydın Vilayetine Mensub Meşayih, Ulema, Şuârâ, Müverrihîn ve Etibbanın Teracim-i Ahvalî (İzmir, 1908), Muhyiddin Arabî (1908), Müntehabât-ı Meşarî ve Ebyat (antoloji, 1910), Terceme-i Hal ve Fezail-i Şeyh-i Ekber Muhyiddin-i Arabi (1910), Eski ve Yeni Ahlâk Kitaplarımız (1910), Kâtip Çelebi (1912), Hacı Bayram-ı Veli (1912), Mevlâna eş-Şeyh İsmail Hakkıyü’l-Celvetî Hazretlerinin Muhtasaran Terceme-i Halleriyle Matbu ve Gayr-ı Matbu Âsârını Hâvi Risaledir (1913), Siyasete Müteallik Asâr-ı İslâmiyye (1913), İdare-i Osmaniyye Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri (1916), Menâkib-i Harb (1917), Osmanlı Müellifleri (3 cilt, 1915-24, latin harfleriyle, A. Fikri Yavuz – İ. Özen tar., 3 cilt, 1972-75, Kitap ve yazar adlarından oluşan anahtar, Miftahü’l-Kütüp ve Esami-i Müelliflerin Fihristi adıyla basılmıştı, 1928), Ahlak Kitaplarımız (1919).