HAYATI
1921 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. 31 Ekim 1993 günü İstanbul’da hayatını kaybetti. İstanbul Işık Lisesi’ni bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden 1945 yılında mezun oldu. Berna Moran, doktorasını mezun olduğu üniversitede kürsü başkanı olan Prof. Halide Edip Adıvar danışmanlığında yazdığı “John Donne ve Dini Cephesi’nin Tekamülü” adlı tez çalışması ile verdi. 1956 yılında doçentlik çalışmalarını Cambridge Üniversitesi’nde tamamladı. 1958’de İngiliz Filolojisi Bölümü’nü kurmak için Erzurum’a gitti. Bu kürsüde üç yarıyıl boyunca ders verdi. “Türklerle İlgili İngilizce Yayımlar Bibliyografyası” adlı çalışması ile 1964 yılında profesör oldu.
Bundan sonra, Batı’da geliştirilen edebiyat kuramları ile edebiyat yöntemleri üzerinde çalışmaya başladı. Berna Moran, Batı düşünce tarihine duymuş olduğu ilginin bir sonucu olarak, giderek disiplinler arası edebiyat araştırmalarına uyguladı ve bu amaçla verilen dersler arasına eleştiri dersini de aldı. Moran’ın eleştiri dersleri bir bakıma, 1940’lı yıllarda İstanbul Üniversitesi’nde Batı dilleri ve edebiyatları alanında dersler veren Erich Auerbach ile Leo Spitzer’in başlattıkları çalışmaların devamı idi. 1972 yılında “Edebiyat Kuramları ve Eleştiri” adı ile kitaplaştırılan ve eleştiri tarihini bir bütün olarak ele alan, belli başlı bütün eleştiri kuramlarını ve yöntemlerini tanıtıp yorumlayan eleştiri dersi notları çok büyük ilgi gördü. Berna Moran, 1981 yılında kendi isteği ile emekliye ayrıldı. Emekli olmadan bir yıl önce Boğaziçi Üniversitesi Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü’nde başladığı “On Yedinci Yüzyıl İngiliz Edebiyatı” ve “Eleştiri Kuramları” derslerini 1984 yılına kadar sürdürdü. 19913’te karaciğer kanseri sebebi ile yaşamını yitirdi. Kabri Karacaahmet Mezarlığı’ndadır.
Berna Moran, Batı kuram ve yöntem bilgilerini Türk edebiyatına uyguladığı eleştirilerini 1960’lı yıllarda yayımlamaya başladı. Yeni Ufuklar, Yeni Dergi, Birikim, Çağdaş Eleştiri, Yeni Düşün, Gösteri, Adam Sanat, Çağdaş Türk Dili dergilerinde yayımladığı eleştiri yazılarının büyük bir bölümü Türk Romanına Eleştiren Bir Bakış üç ciltlik incelemesini oluşturur. Bu çalışma boyunca bir yandan İngiliz ampirik geleneği içinde yetişmiş olmasının bir sonucu olarak titiz bir metin incelemesi yaparken, bir yandan da metnin yapısı içinde gizlenmiş olan dünya görüşünü açığa çıkarmayı amaçlamaktadır.
Berna Moran, Edebiyat Kurumları ve Eleştirileri (1972) adlı kitabıyla 1973 TDK Ödülünü, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I (1983) ile de deneme-tenkit dalında Türkiye Yazarlar Birliği 1984 Ödülünü aldı.
Murat Belge, Berna Moran hakkında “Edebiyat kuramlarında anlattığı çeşitli yöntemlerden çıkardığı kendi yapısına uygun eleştirel yöntemle ve edebiyat bilgileriyle Türkiye’nin roman geleneğini inceler. Yöntemini bilinçli olarak biraz eklektik tutmuştu, çünkü sanat ve edebiyatın tek bir açıklama tarzına sığmayacak kadar zengin ve karışık olduğuna inanırdı. Her esere aynı (tek) yöntemle yaklaşmaktansa, her eserin ortaya attığı sorulara en iyi uyan yöntemlerle yaklaşmayı tercih ediyordu. Bir yanda çok ‘deklare’ olmayan bir Marksizm vardı; I.A. Richards sonrası gelişen esere yakından bakma disiplinini hiçbir zaman elden bırakmadı. Gene Wayne Booth sonrası roman eleştirisinin vazgeçilmez avandanlığı haline gelen ‘anlatıcı’nın yerini, tarzını vb. tespit etmeyi de hiç ihmal etmedi” değerlendirmesini yapmıştır.
Aziz Nesin ise Berna Moran hakkında şu sözleri söylemiştir: İstanbul Üniversitesi, İngiliz Dili ve Edebiyatı kürsüsündeki eleştiri derslerinden derlenmiş olan ‘Edebiyat Kuramları ve Eleştiri’, yalnız bu konuyla ilgili üniversite öğrencilerinin değil, eleştirmenlerimizin de bütün edebiyatçılarımızın da okumaları gereken değerli bir el kitabıdır. Çünkü kitabın konusuna değgin bütün kuramlarla eleştiri yöntemleri birarada derli toplu verildiğinden, bildiğimizi sanıp da bütünüyle bilmediğimiz edebiyat kuramlarını, eleştiri yöntemlerini yetkin bir sistematikle sunulmuş olarak bu kitapta buluyoruz. Kitap, anlatılan konuları açıklamak için, Türk edebiyatından örnekler verildiği bölümlerde çok daha ilginç olmaktadır.”
ESERLERİ
İNCELEME: Türklerle İlgili İngilizce Yayınlar Bibliyografyası (1964), Edebiyat Kuramları ve Eleştiri (1972), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış (3 cilt, Ahmet Midhat’tan A.H. Tanpınar’a, 1983; Sabahattin Ali’den Yusuf Atılgan’a, 1990; Sevgi Soysal’dan Bilge Karasu’ya, 1994), Edebiyat Üzerine (2004).
ÇEVİRİ: Kral II. Richard Faciası (W. Shakespeare’den, 1947)
