HAYATI
Yazar, sanat tarihçisi ve ressam. 1875’te İstanbul’da dünyaya geldi. 13 Kasım 1971’de İstanbul’da yaşama veda etti. Sahrayıcedit Mezarlığı’nda toprağa verildi. Asıl adı Mehmet Celalettin olan yazar, Sadrazam Ahmet Esat Paşa ile Fatma Suzidil Hanım’ın oğludur.
Galatasaray Sultanisi’nde ve Beşiktaş Askeri Rüştiyesi’nde bir süre öğrenim gören Celal Esat Arseven, daha sonra Mülkiye Mektebi’ne girdi. Sonraki yıllarda Güzel Sanatlar Akademisi ve Harbiye’de okudu. 1906’da yüzbaşı rütbesindeyken kendi isteği ile ordudan ayrıldı. Sanayii Nefise Mektebi’nde mimarlık tarihi ve şehircilik derslerini okuttu. Bir süre Darülbedayi’de müdürlük yaptı. Salah Cimcoz ile birlikte Kalem adlı bir mizah dergisi çıkardı. 1924-41 yılları arasında Ankara’da bayındırlık işlerinde görev aldı. Sekizinci dönem Giresun vekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde bulundu. Güzel Sanat dergisi ile İnönü-Türk Ansiklopedisi’nde yazılar kaleme aldı. Celal Esat Arseven’in Salah Cimcoz ile birlikte 1909’da kaleme aldığı “Selim-i Salis” (II. Selim) adlı oyunu ve bestesini Victor Bedaglia tarafından yapılan Alman dilinde yazılan Şaban ve Büyük Yarın, Saatçi ve Büyük İkramiye adlı operetleri vardır.
EDEBİ KİŞİLİĞİ
Müzik, resim, edebiyat, tiyatro, arkeoloji, sanat tarihi ve belediyecilik gibi birçok konuyla ilgilenen ve değişik dallarda yapıtlar veren Celal Esat Arseven çalışmalarını Türk sanat tarihi üzerinde yoğunlaştırdı. Bu arada, S. Cimcoz’la birlikte yazdığı ve 1910’da Mınakyan Tiyatrosu’nda oynanan “Sultan Selim-i Salis” 1918’de S. Simavi tarafından “Alemdar Mustafa Paşa” adıyla filme alındı. Büyük Yarın (1925), “Gökte Ararken” gibi oyunlar, “Şaban”, “Saatçi”, “Büyük İkramiye” (Y. Sururi ile) gibi operetler yazdı. “Türk Resim Sanatında Yetmiş Yıllık Hatıratım” (4 Mart 1955’ten itibaren Yeni İstanbul gazetesinde) ve “Yıldız Sarayı’ndan Mütareke’ye Kadar Celâl Esad Arseven’in Hatıraları” (17 Ocak 1960’tan itibaren Dünya gazetesinde) başlıklarıyla tefrika olarak yayımladığı anıları 1993’te Sanat ve Siyaset Hatıralarım adıyla kitaplaştırıldı.
ESERLERİ
Roman:
- Sevda Çağı, İst., 1319/1903
Oyun:
- Büyük Yarın, İst.: İkdam Mtb., 1341/1925 (Bay Turgan adıyla İst.: Asri B., 1936)
Anı:
- Seyyar Sergi ile Seyahat İntibaları, İst., 1928
- Sanat ve Siyaset Hatıralarım, (haz. E. Işın) İst.: İletişim, 1993.
Sanat Tarihi:
- Eski İstanbul Abidat ve Mebanis Şehrin Tesisinden Osmanlı Fethine Kadar, İst., 1328/1912 (yb 1989)
- Eski Galata ve Binaları, İst., 1328/1912 (yb 1989)
- Türk Sanatı, İst., 1928; Yeni Mimari, 1931
- Türklerde Mimari: Eti ve Selçuk Mimarileri, İst., 1934
- Türk Sanatı, Menşeinden Bugüne Kadar Mimari, Heykel, Resim, Süsleme ve Tezyînî Sanatlar, I-II, İst., ty; Türk Sanatı, İst., 1970
- Sözlük ve Ansiklopedi:
- Fransızcadan Türkçeye ve Türkçeden Fransızcaya Sanat Kamusu, İst., 1340/1924 ikinci kısım 1341/1925
- Fransızcadan Türkçeye Sanat Lugatı, Ank., 1944
- Sanat Ansiklopedisi, I-V, İst., 1943-52.
- Diğer: Belediyeler ve Teşkilatı, İst., 1332/1916
- Ressam ve Mimarlara Mahsus Menazır, İst., 1316/1900
- Fotoğrafya, İst., 1316/1900
- Türk Musikisi ve Yeniçeri Mehter Mızıkası Hakkında Mütalaat, İst., 1327/1911
- Şehircilik: Urbanizm, 1937
- Büyük Halk Bestecisi Muhlis Sabahattin: Hayatı, Eserleri, Musikimizdeki Yeri, İst., 1947
KAYNAKÇA: Nebioğlu, 78; S. Eyice, “Nekroloji: Celâl Esad Arseven 1875-1971”, TTK Belleten, XXXVI/142 (1972), s. 173-202; ay, “Arseven, Celâl Esat”, DİA, III, 397-399; ay, “Arseven, Celal Esad”, DBİA, I, 324-325; “Arseven, Celal Esad”, TDEA, I, 161; E. Işın, “Sunuş: Celâl Esad Arseven”, C. E. Arseven, Sanat ve Siyaset Hatıralarım, İst., 1993, s. 9-24; T. Toros, Mâzi Cenneti, İst., 1998, s. 114-129; A. K. Gören, “Arseven, Celal Esat”, YYOA, I, 252-253; Özgüç, I, 22.
