HAYATI
Yazar. 1843’te İstanbul’da dünyaya geldi. 1913’te İstanbul’da yaşama veda etti. Konya Koçhisar’dan Kamil Efendi’nin oğludur. Düzgün bir öğrenim görmedi. Maliye mektubi kaleminde görevliyken tanıştığı Namık Kemal ve Şinasi çevresinde yetişti. Yeni Osmanlılar Tarihi adlı yapıtında o dönemin genç yazarları ile kurduğu ilişkileri, Tasvir-i Efkar basımevinde Namık Kemal’in çevresinde toplandıklarını anlatır. Genç Osmanlıların üyesi olduğunu söyler. Şinasi’nin ölümünü üzerine Mustafa Fazıl Paşa tarafından satın alınan basımevi Namık Kemal ile kendisine armağan edilip, Namık Kemal hakkından vazgeçince, bundan sonra sürdüreceği yayıncılık ve gazeteciliğe atandı. 1872’de Namık Kemal’le İbret gazetesini çıkardı. Sonraki yıllarda Hadika ve Sirac gazetelerini çıkardı. Vatan Yahut Silistre oyunun oynanması sırasında çıkan olaylar yüzünden sürgüne gönderilenler arasında o da vardı. Ahmet Midhat ile gönderildiği Rodos’tan IV. Murat’ın tahta çıkması üzerine döndü. Abdülhamit tahta çıkınca Viyana’ya gitti. Burada yayıncılık konusunda araştırmalar yaptı. Dönüşünde Mecmua-i Ebüzziya ve Kütüphane-i Ebüzziya’yı kurarak yayın hayatına başladı. İki kez tutuklandıysa da bunları atlattı. Ama üçüncü tutuklanması devlet memurluğu ile matbaacılığın bağdaşmadığı gerekçesiyle Konya’ya sürülmesi şeklinde sonuçlandı. Meşrutiyet’in ilanından sonra İstanbul’a dönünce, Antalya mebusu seçildi. Yeni Tasvir-i Efkar’ı çıkardı. Mecmua-i Ebuzziya’yı yeniden canlandırdı. Mezarı Bakırköy’dedir.
Tiyatro, edebiyat tarihi ve anı türlerinde yapıtlar veren Ebüzziya Tevfik gazetecilik ve yayıncılık alanlarında yapmış olduğu hizmetlerle tanınır. Tanzimatçıların yapıtlarını basarak yeniliğin yayılmasına yardım ettiği gibi Kütüphane-i Ebüzziya dizisinde edebiyat tarihimizle ilgili yapıtlar çıkararak da kültürel bir çalışmaya da yönelmişti. Resimli baskıya yönelen de odur. Çok azı kitaplaşan yapıtları ve yazıları Tanzimatçıların yaşamı üzerine ilk elden bilgi verdiği için edebiyat tarihi açısından önem taşır.
ESERLERİ
Salname – Takvim:
- Salnâme-i Hadika (1871)
- Bosna Vilayeti Salnâmesi (1878)
- Salnâme-i Ebüzziya (1879)
- Salnâme-i Kamerî (1880)
- Rebî-i Marifet-Salnâme-i Ebüzziya (1880, aralıklarla 14 yıl yayımlandı; bu takvim 1943’te Velid Ebüzziya tarafından 3 yıl çıkarıldı, 1945’ten sonra Ziyad Ebüzziya 26 yıl çıkardı)
- Takvim-i Rebî-Zamime-i Rebî-i Marifet (1884)
- Rusya Müslümanları’na Mahsus Takvim-i Ebüzziya (1885)
- İmsakiyye-i Nevin (1891)
- Takvim-i Nisa (1898).
Anı:
- Makame-i Tevkifiyye (1893).
Araştırme ve inceleme:
- Millet-i İsrailiyye (1887)
- Ne Edat-ı Nefi Hakkında Tetebbuat (1908)
- Yeni Osmanlılar Tarihi (1909, Ziyad Ebüzziya tarafından yeni basımı, 1973-74; Şemsettin Kutlu tar. sadeleştirilerek, 1973)
- Lugat-ı Ebüzziya (1. Cilt, 1888; Ö harfine kadar).
Piyes:
- Habibe yahut Semahat-ı Aşk (4 perde, Hugo’dan uyarlama, 1870)
- Ecel-i Kaza (6 perde, 1872; Gedikpaşa Tiyatrosunda oyn.).
Biyografi:
- Gütenberg ve İhtirâ-ı Fenn-i Tab (1879)
- İbn Sînâ (1879
- Galile (1879)
- Napolyon (1879)
- Diyojen (1879)
- Benjamen Franklin (1879)
- Büfon (1879)
- Hasan b. Sabbâh (1880)
- Ezop (1880)
- Yahyâ b. Hâlid Bermek (1880)
- Hârûn er-Reşîd (1880)
- Jan Jak Russo (1885)
- Nâmık Kemal (1886)
- Nikola Şamfor (1887)
- Sürûrî-i Müverrih (1887)
- İmparator Vilhelm (1887)
- Nef’î (1887)
- Kemal (1888)
- Kemal Bey ‘in Tercüme-i Hâli (Namık Kemal’in biyografisi, 1905).
Çeviri:
- Tarîk-i Refâh-Franklen’in Servet Hakkındaki Nesâyihi (1878)
- Üç Yüzlü Bir Karı (Charles Paul de Kock’tan, Ahmed Midhat’la, 1877).
Derleme:
- Reşid Paşa Merhumun Bazı Âsâr-ı Siyâsiyyesi (1872)
- Numûne-i Edebiyyât-ı Osmâniyye (düz yazı antoloji, 1879, 6. basım, 1913)
- Cümel-i Müntehabe-i Kemâl (1882)
- Muharrerât-ı Husûsiyye-i Akif Paşa (1883)
- Durûb-i Emsâl-i Osmâniyye (Şinâsi’nin eserine 1764 atasözü ilâvesiyle, 1884)
- Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr- Siyasiyat –Şinâsi-Kemal (1885)
- Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr-Edebiyat-Şinâsi (1885)
- Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr-Edebiyat-Kemal (1886)
- Tazarruât-ı Sinan Paşa (1891)
- Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr-Makalât-Kemal (1892)
- Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr-Makalât-Şinâsi (1892).
ESER ÖRNEKLERİ
NÜMUNE-İ EDEBİYYAT-I OSMANİYYE’DEN
ŞİNASİ
Şinasi gibi allame-i edeb ve muhyi-yi edeb olan bir zat hakkında velev sırf tahsin yolunda olsun söz söylemek haddimin fevkindedir. Şu kadar diyebilirim, ki müşarün ileyh galatat-ı bi-edebanenin Azra’ili ve lisan-ı hakikat olan edebiyat-ı cedidede gördüğümüz isti’dad-ı Kemal’in pederidir.
Onun sayesindedir ki bu günkü günde vatanımızda ifade-i merama muktedir olan ashab-ı kabiliyyet, düşündüğünü yazabiliyor, yazdığını okuyanlara beğendiriyor; binaenaleyh hepimiz Şinasi’nin ma’nevi evladıyız.
Meşhur Volter’e, Fransız şuarasından Corneille’in eş’arını mu’aheze ettiği zaman “Racine’in eş’arını da mu’aheze etseniz denilmiş; o da: “Pekala. Her söylediği mısra’nın altına benim tarafımdan, muhayyer-i ukuldür; diye yazıverin olsun bitsin” demiş. Ben Volter değilim. Fakat Volter Türk olsaydı, Racine’nin eş’arı hakkında söylediğini burada şüphe etmem, ki Şinasi’nin inşası hakkında söylerdi.
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), TBE Ansiklopedisi (2001), Ahmet Kabaklı / Türk Edebiyatı (c. 3, s. 129-133, 2002), İsmail Parlatır / Büyük Türk Klasikleri (c. 9, 2004).