HAYATI
Türk dil ve edebiyat bilgini, şair, milletvekili. 16 Temmuz 1869’da Konya’da dünyaya geldi. 4 Mayıs 1953’te Ankara’da yaşama veda etti. Tam adı Mehmet Bahaettin Veled Çelebi İzbudak olan yazar, şiirlerini Bâhâi mahlası ile kaleme aldı. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî soyundan bir aileye mensuptur. Babası Mustafa Necip Çelebi, annesi Rabia Hanım’dır. Veled Çelebi’nin kendinden büyük Ahmed Nazif, Şemseddin ve kendinden küçük Yusuf isimli üç erkek kardeşi vardır.
Rüştiyeyi bitirdikten sonra, Sultan Veled Medresesi’ne devam eden Veled Çelebi, özel dersler alarak Farsça ve Arapça öğrendi, tefsir ve hadis okuyarak dini bilgisini artırdı. 1885’te Konya Vilayeti Mektubi Kalemi’ne girdi, bir yıl sonra da valinin takdirini kazanması üzerine, vilayet gazetesi Konya’nın başyazarlığına getirildi. Aynı sene içinde Vilayet Mekteb-i Rüştiyesi’nde hat ve Farsça dersleri verdi. 1889’da gittiği İstanbul’da Hoca Raik Efendi’den hadis dersleri aldı, aynı yıl Matbuat-ı Dahiliye Kalemi’nde göreve başladı. Öte yandan Kaptanpaşa Mektebi’nde Arapça, Farsça dersleri verdi. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra (1908) Galatasaray Sultanisi’nde Farsça ve Darülfünun’da İran edebiyatı tarihi dersleri verdi. Galata Mevlevihanesi şeyhliğini kısa bir süre vekâleten yürüttü.
1910’da Konya Mevlana Dergâhı postnişinliğine getirilen Veled Çelebi, I. Dünya Savaşı’nda kurduğu “Mücahidan-ı Mevleviye Alayı”yla Şam’da bulunan Cemal Paşa komutasındaki 4. Ordu’ya katıldı. Şam’da üç yıl kaldıktan sonra 1919’da VI. Mehmet’in (Vahdettin) iradesiyle postnişinlikten alınarak Şûra-yı Devlet üyeliğine getirildi. Aynı yıl Maarif Nezareti’nin Tetkikat-ı Lisaniye Encümeni’nde bir süre çalıştı. Milli Mücadele’ye katılmak üzere Ankara’ya geçti. Ankara hükümeti tarafından Ankara Lisesi öğretmenliğine ve Ziya Gökalp’ın da üyesi olduğu Telif ve Tercüme Encümeni üyeliğine atandı. 1924-43 arasında Kastamonu ve Yozgat milletvekillikleri yapan Veled Çelebi Tercüman-ı Hakikat, İkdam, Mektep, Hazine-i Fünun, Resimli Gazete gibi gazete ve dergilerde yazı ve şiirler yayımlamıştır.
Konya’da memuriyet hayatına başladığı sırada Türkçülük Hareketi ile tanışmış olan Veled Çelebi, İstanbul’a geldiğinde Türk Derneği’nin kuruluşunda Yusuf Akçura ve Necip Asım ile birlikte yer aldı. Necip Asım’la birlikte Türk grameri ve tarihi konusunda incelemeler yaptı. Onun teşviki ile 12 ciltlik Türk Dili Lugati’ni kaleme aldı. Veled Çelebi, Cumhuriyet’in ilanından sonra Dil Devrimi’ni destekleyen isimler arasında yer aldı. Eski ve yeni harflerle 8 kez basılmış, yurt içinde ve dışında pek çok yayına kaynaklık etmiş Letâif-i Hoca Nasreddin adlı kitabı sözlü ve yazılı kaynaklardan derlenmiş 44’e yakın fıkra içermektedir.
ESERLERİ
Araştırma-İnceleme-Yayım:
- Bedayiü’l-Efkâr, (Bahai adıyla) İst.: Karabet Mtb., 1310/1894
- Leylâ ile Mecnun, İst.: Alem Mtb., 1311/1895
- Muvazene, İst.: Kasbar Mtb., 1311/1895
- Birbirimizi Kırmayalım, İst.: Evkaf-ı İslamiye Mtb., 1311/1895
- Letâif-i Hoca Nasreddin, İst.: Hilal Mtb., 1325, 1327/1909
- Darülfünun Dersleri, İst.: Sırat-ı Müstakim Mtb., 1328/1912
- Vasiyetname-i Şerife Şerhi, Hayrü’l-Kelam, İst.: Necm-i İstikbal Mtb., 1330/1914
- Ferhengname-i Sadi Tercümesi yahut Muhtasar Bostan Tercümesi, (yay. haz., Kilisli Rifat [Bilge] ile) İst.: Matbaa-i Amire, 1340/1924
- Divan-ı Türki-i Sultan Veled, (Mehmet Bahaettin adıyla) İst.: Matbaa-i Amire, 1341/1925
- Kuran-ı Kerim Elifbası, (Ahmet Edip ile) İst.: Matbaa-i Amire, 1341/1925
- El-İdrak Haşiyesi, İst.: Devlet Mtb., 1926; Atalar Sözü, Ank.: TDK, 1936
- Oğuz Ata, Orhun Abideleri, Çankırı: Çankırı B., 1937
Dil-Sözlük:
- Arapça Gramer, (Bahaettin adıyla) İst.: Dersaadet Mtb., 1324/1908
- Türk Diline Medhal, İst.: Matbaa-i Amire, 1338/1922
- Türkçeden Türkçeye Lügat, 1926. Anı: Hatıralarım, İst.: Türkiye, 1946
Çeviri:
- Mesnevi (Mevlana Celaleddin Rumi), 6 c., Ank., 1942-46
KAYNAKÇA: İbnülemin, Şairler, IV, 1977-1982; N. Korucuoğlu, Veled Çelebi İzbudak, Ank., 1994; N. Birinci, “İzbudak Veled (Çelebi Mehmed Bahaüddin)”, TDEA, V, 41-42; Banarlı, RTET, II, 1079-1080; M. Duman, “Veled Çelebi’nin Letâif-i Hoca Nasreddin Adlı Eseri”, Nasreddin Hoca’ya Armağan (haz. M. S. Koz), İst., 1996, s. 123-133; E. Işın, “İzbudak, Veled Çelebi”, YYOA, I, 685-686.