HAYATI
XVI. yüzyıl Çağatay edebiyatı divan şairlerinden. Şeybaniler hanedanın dördüncü hükümdarıdır. Şeybani Han’ın küçük kardeşi olan Mahmud Han’ın oğludur. Gençliği amcası Şeybani Han’ın yanında geçti ve onunla birlikte pek çok sefere katıldı. Şeybani prensleri arasında en bilgisi olanı olan Ubeydullah Han, aynı zamanda iyi bir askerdi. 1532’de Ebu Sa’id vefat etmesi ise Buhara’da hükümdar olup tahta oturdu.
Gayretleri ile devleti üstün bir seviyeye getiren Ubeydullah Han, ülkesinin imarına da çaba göstermiştir. Aynı zamanda Maveraünnehr’de su tesisleri yaptırmış, Savran’da yaptırdığı büyük bir medrese ile ilme hizmet etmiştir.
Türk dünyasının büyük şairlerinden biri olan Ahmed Yesevi’ye derin bir bağlılığı olan Ubeydullah Han, Yesevi tarzında yazdığı şiirlerinde hikmet geleneğini canlandırmıştır. Hece vezni ile dörtlükler halinde yazılmış bu şiirlerde Ubeydullah Han’ın başarılı olduğu göze çarpar. Bu sebeple divanındaki şiirlerinin bir kısmı dini, tasavvufi, bir kısmı ise din dışıdır. Din dışı şiirlerinde büyük bir başarı gösterdiği görülmektedir. “Kul Ubeydi” mahlası ile yazdığı şiirleri sade ve samimidir. Divan tarzındaki şiirlerinde ise Ubeydi mahlasını kullanmıştır.
ESERLERİ
Divanında Arapça, Farsça şiirleri ile Gayretname, Sabr-name, Şevk-name adlı mesnevileri ve Salavat-name adlı bir müseddesi yer almaktadır.
ESER ÖRNEKLERİ
UBEYDULLAH HAN DİVANI’NDAN
GAZELLER
GAZEL I
Gülşen-i can içre bir sevr-i hıramandur manga
Bir belalık ikki sözlük afet-i candur manga
İstesem zahid kibi Firdevs ü Rıdvan gülşenin
Gülşen-i kuyı anıng Firdevs ü rıdvandur manga
Min köngül derdiğa yığlar min köngül hem halıma
Min anga hayran min u ol dağı hayrandur manga
Ay Ubeydi ni sorar sin kim ni derding bar durur
Özge ni derd olğusıdar derd-i hicrandur manga
GAZEL II
Aşık bolup min anglagıl ay dil-rüba sanga
Hüsn ü melahatınga körüp mübtela sanga
Biganelıgını muça bat eylermi bilmedim
Ger bilsem irdi bolmas idim aşina sanga
Ay gül vefa nişanı körünmes yüzüng üze
Nidin ezelden yimetegen ikin vefa sanga
Tut himmetigni ildin uluğ devlet isteseng
Birgüsi himmetinğğa yaraşa Huda sanga
Vaslığa yitmek olsa muradıng Ubeydiya
Sabr it niçe ki kılsa firaka cefa sanga
KAYNAKÇA: Eraslan, Kemal (1986). “XVI. Yüzyıl Çağatay Edebiyatı: Ubeydullah Han”. Büyük Türk Klasikleri. C. IV. İstanbul: Ötüken Yay. 348-351, Uydu, Muallâ Yücel. “Ubeydullah Han”. İslam Ansiklopedisi. C. 42. İstanbul: TDV Yay. 22-23.