HAYATI
Türk gazeteci, yazar. 1905’te İstanbul’da dünyaya geldi. 23 Temmuz 1972’de İstanbul’da yaşama veda etti. Feriköy Mezarlığı’nda toprağa verildi. Asıl adı Hatice Saadet BARANER olan yazar, bazı yapıtlarını Emine Hatip, Saadet Baraner, Hatice Hatip, Süveyda H., Sujet Doli imzaları ile kaleme aldı. Tıbbiye müderrislerinden Dr. İsmail Derviş’in kızı. Dedesi Kimyager Derviş Paşa’dır. Suat Derviş, sırasıyla Seyfi Cenap Berksoy, Selami İzzet Sedes, Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu ve Reşat Fuat Baraner’le evlendi.
Özel öğrenim görerek yetişen Suat Derviş, bir süre Berlin Konservatuarı’nda ve Edebiyat Fakültesi’nde öğrenim gördü. 1932’de yurda döndükten sonra gazeteci olarak çalışmaya başladı. 1940’da on beş günde bir yayımlanan Yeni Edebiyat adlı bir dergi çıkardı. Eşi Reşat Fuat Baraner, siyasi nedenler ile tutuklanınca Paris’e gitmek durumunda kaldı ve burada uzun yıllar yaşadı. 1963’te Türkiye’ye döndükten sonra romanlarının basımı ile uğraştı. Devrimci Kadınlar Birliği’nin kurucuları arasında yer aldı. Sosyalist gerçekçi edebiyatın gelişmesi için çaba gösterdi; Orhan Kemal, Hasan İzzettin Dinamo, İlhan Tarus, A. Kadir, Mehmet Seyda gibi gençlere gazetesinin sayfalarını açtı. Toplumcu görüşler doğrultusunda yazdığı fıkra ve eleştiri yazılarını Yeni Edebiyat’la birlikte Yeni Adam, Ses, Servetifünun-Uyanış dergilerinde yayımladı. 1944’te Niçin Sovyet Rusya’ya Hayranım adlı kitabıyla da bağlantılı olarak Türkiye Komünist Partisi davası sanıkları arasında yer aldı, 8 aya mahkûm oldu.
Edebiyata Hezeyan adlı mensur şiiri ile giren Suat Derviş, İkdam gazetesinde kadın sayfası düzenleyen ilk kadın yazar oldu. Berlin’de yaşadığı dönemde Alman gazetelerinde fıkra, makale ve öyküler yazdı. Yazar, İstanbul’a döndükten sonra ise romancı olarak adından söz ettirdi. Yeni Edebiyat dergisindeki yazıları ve eleştirileri ile toplumcu edebiyatın gelişmesine katkıda bulunmakta kalmadı, romanlarıyla da gerçekçi edebiyatın öncülerinden oldu. Kitap olarak basılan, yabancı dillere de çevrilen yapıtları dışında pek çok romanı gazetelerde tefrika olarak yayımlandı.
SUAT DERVİŞ
Yaşadığı toplumun en alt kesimlerine yöneltmiştir dikkatini. Anlattığı insanı toplumsal koşullardan soyutlamaz. Bir Fosforlu Cevriye’nin de sevebileceğini, sevdiği uğruna ölümü göze alabileceğini anlatırken, kişisini yücelterek gerçekliği çarpıtmadığı gibi, cıvık bir duygululuğa da kaptırmaz kendini. Ne sanatın o yüce kanatlarıyla uçmak ister, ne de duyguları sömürmenin kolaylığına sığınır. Gördüğünü, kendi düşünce süzgecinden geçirdikten sonra göstermektir amacı, Gorki’yi anımsatır. Özellikle anlatım açısından Orhan Kemal’i etkiler. Denilebilir ki, popülist edebiyatın, toplumcu gerçekçi bir öz kazandırılmış, ilk örneklerini vermiştir. Büyüklenmeden, ama durmaksızın yazarak. Oysa ne zaman, ne de koşullar ondan yanadır.
Önce bir gazetecidir çünkü. Yazarlığı halkının mutluluğuna adanmış gerçek anlamıyla bir düşünce savaşçısıdır. Yaşadığı dönemde, bir kadın olarak, bütün “ilk”leri gerçekleştirmek görevini yüklenmiştir. Avrupa’ya muhabir olarak giden ilk gazetecidir. Refet Paşa’nın Ankara temsilcisi olarak İstanbul’a gelişinde (1922) kendisiyle görüşmeyi yapan o’dur. Bir günlük gazetede (İkdam, 1926) ilk kez “kadın sahifeleri” hazırlayan ve sahife modası çıkarak ilk gazeteci yine ondan başkası değildir. Onu hayatın gerçekleri ile gazeteciliği yüz yüze getirir. “Gazeteci olduktan sonra” yazmaya başlar. (Necatigil’e Mektubu’ndan). Ve gazetesinde yayımlamaya başlar.” (Atilla Özkırımlı, Cumhuriyet, 24.7.1976)
ESERLERİ
Roman:
- Kara Kitap, İst.: Karabet Mtb., 1337/1921
- Ne Bir Ses, Ne Bir Nefes, İst.: Orhaniye Mtb., 1339/1923
- Hiç Biri, İst.: Kitaphane-i Sudi, 1339/1923
- Fatma’nın Günahı, İst.: Orhaniye Mtb., 1340/1924
- Buhran Gecesi, İst.: Matbaa-i Şems, 1340/1924
- Gönül Gibi, İst.: İktisat Mtb., 1928
- Emine, İst.: Resimli Ay Mtb., 1931
- Hiç, İst.: İnkılâp, 1939; Çılgın Gibi, İst.: Semih Lütfi, 1945 (1944-45’te “Yalının Gölgeleri” adıyla Yeni Sabah gazetesinde tefrika edildi, 1958’de Les Ombres du Yali adıyla Fransızca olarak yayımlandı)
- Ankara Mahpusu, İst.: May, 1968 (1945’te “Zeynep İçin” adıyla Haber gazetesinde tefrika edildi, 1957’de Le prisonnier d’Ankara adıyla Fransızca olarak yayımlandı)
- Fosforlu Cevriye, İst.: May, 1968 (1944-45’te Son Telgraf gazetesinde tefrika edildi)
- Aksaray’dan Bir Perihan, İst.: Oğlak, 1997 (1963-64’te Gece Postası gazetesinde tefrika edildi).
Gazetelerde Tefrika Halinde Kalan Kitaplaşmamış Romanları:
- “Onu Bekliyorum” (Cumhuriyet, 1934)
- “Onları Ben Öldürdüm” (Son Posta, 1935-36)
- “Baba Oğul” (Son Posta, 1935-36)
- “Bu Roman Olan Şeylerin Romanı” (Tan, 1937)
- “İstanbul’un Bir Gecesi” (Haber, 1938-39)
- “Kendine Tapan Kadın” (Son Telgraf, 1944-45)
- “Biz Üç Kardeştik” (Son Telgraf, 1944-45)
- “Büyük Ateş” (Son Posta, 1947)
- “Yaprak Kımıldamasın” (Hürses, 1950)
- “Yeniden Yaşayabilseydik” (1950-51)
- “Şoför Mustafa” (Gece Postası, 1964-65)
Öykü:
- Ahmet Ferdi, İst.: Orhaniye Mtb., 1339/1923
- Behire’nin Talipleri, İst.: Orhaniye Mtb., 1339/1923
- Beni mi?, İst.: Sühulet Mtb., [1924]
- Hepimiz Birbirimizin Örneğiyiz, (seçme öyküler, yay. haz. Z. Toska) İst.: Oğlak, 1998
Anı:
- Ben Kimim?, (yay. haz. R. Nuri İleri) 1986
Diğer:
- Niçin Sovyet Rusya’ya Hayranım, İst.: Arkadaş Mtb., 1944
Çeviri:
- İnsanın Kaderi (M. Şolohof), 1966; Ateş (H. Barbusse), 1970.
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013), : B. Necatigil, “Dünya Kadın Yılında Suat Derviş Üzerine Notlar”, Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1976, İst.: 1977, s. 593-609; Necatigil, İsimler, 114; “Baraner, Suat Derviş”, TDEA, I, 312; Özkırımlı, TEA, II, 367-368; Z. T. Anadol, “Suat Derviş’le Konuşma”, Gerçekler Postası, (Eylül 1967); S. Paker-Z. Toska, “Yazan, Yazılan, Silinen ve Yeniden Yazılan Özne: Suat Derviş’in Kimlikleri”, Toplumsal Tarih, S. 39 (Mart 1997), s. 11-22; F. Berktay, “İki Söylem Arasında Bir Yazar: Suat Derviş”, Defter, S. 29 (Kış 1997), s. 88-100; Z. Aliye, “Suat Derviş”, Cumhuriyet Kitap, S. 426, s. 8-9.