HAYATI
Türk Tasavvuf tarihinde “Oğlan Şeyh” veya “Çelebi Şeyh” diye de bilinen, Bayrami-Melami tarikatı kutbu ve şeyhi. 1508’de Aksaray’da dünyaya geldi. 1528’de İstanbul’da yaşama veda etti. Bayrami-Melami şeyhi Aksaraylı Pir Ali’nin oğludur.
1528’de İstanbul’a gelen İsmail-i Maşuki, kısa bir süre sonra Edirne’ye gittiyse de yeniden İstanbul’a döndü ve Beyazıt ve Ayasofya camilerinde vaaz vermeye başladı. Genç ve yakışıklı olduğu için Oğlan Şeyh adı ile ünlendi. Özellikle yeniçeri ve sipahi arasında müritlerinin sayısı arttı. Şeriata aykırı düşünceleri yüzünden, dönemin şeyhülislamı İbni Kemal, Ebussuud ve Mevlana Şeyhi gibi dönemin uleması tarafından yargılandı. İbni Kemal (Kemalpaşazade) fetvası ile Atmeydanı’nda Çukur Çeşme üzerine on iki müridi ile birlikte idam edildi ve cesedi denize atıldı. Sonradan müritleri öldürüldüğü yere bir mescit yaptırmışlarsa da, bu mescit sonradan yıkılmıştır. Rumelihisarı’nda karaya vuran cesedi, başı ile birlikte Kayalar Mezarlığı’na gömüldü, yanına da bir mescit yapıldı.
Ebussuud Efendi bir risalesinde (Şeyh Gazanfere Dair Cevabname) iyice emin olmadıkça fetvaya katılmadığını söyler. Ama İsmail Maşuki’nin ünü ölümünden sonra da zulmen katledildiği söylentileri üzerine verilen şu fetva onundur: “Mesele: Sabıkan katlolunan Oğlan Şeyh dedikleri şahıs zulmen katlolunurdu diyen zeyde ne lazım olur? Elcevap: Anın mezhebinde ise katlolunur” (Fetava-yı Ebussuud)
İsmail Maşuki’nin bir mecmuada beş gazeli ile bir mesnevisine rastlanılmıştır. “Bu gazellere göre Oğlan Şeyh’in lisanı selis ve pürüzsüz, teşbihleri yerine ve latiftir. Vezne ve kafiyeye hakimdir. Şiirlerinde vahdet cezbesi mevcuttur. Hiç birine mahlas zikretmemiştir (A. Gölpınarlı). Bir gazelinden alınan şu beyitler İsmail-i Maşuki’nin inançlarını yansıtır:
“Ey gönül bir derde düş kim anda derman gizlidir
Gel eriş bir katreye kim anda umman gizlidir
Terkedip nam u nişanı giy melamet hırkasını
Bu melamet hırkasında nice sultan gizlidir
Değme bir hor ü hakire hor deyü kılma nazar
Kalbinin bir köşesinde arş-ı rahman gizlidir”.
ESERLERİ
İsmâil Ma‘şûkī’nin Süleymaniye Kütüphanesi Hâlet Efendi bölümündeki bir mecmuada (nr. 800) yer alan beş gazeliyle on iki beyitlik mesnevi tarzında bir manzumesi Abdülbaki Gölpınarlı tarafından yayımlanmıştır (Melâmîlik ve Melâmîler, s. 51-54).
KAYNAKÇA: “Kanûnî Sultan Süleyman Devrinde Osmanlı Resmî Düşüncesine Karşı Bir Tepki Hareketi: Oğlan Şeyh İsmail-i Mâşûkî”, Osm.Ar., X (1990), s. 49-58; Hüseyin Gazi Yurdaydın, “Düşünce ve Bilim Tarihi”, Türkiye Tarihi, İstanbul 1988
