HAYATI
Yazar ve şair. 1584’te İstanbul’da dünyaya geldi. 1660’ta İstanbul’da yaşama veda etti. Mezarı Topkapı’da Maltepe’ye giden yol üzerindedir. Şiirlerini Abdi mahlasını ile kaleme aldı. Babası, Seyyid Muhammet adında bir Mağrib (Tunus ve Cezayir) şehzadesidir. Dedesi Mehmet Paşa’nın kardeşi Halil Paşa Abdi’nin öğrenimi ile yakından ilgilenmiş, genç yaşta Melamilik yoluna girmiş, İdris-i Muhtefi’ye bağlanmıştır.
Sarı Abdullah, Paşa’nın şeyhi olan Aziz Mahmut Hüdayi’den feyz aldı. Koruyucusunun yanında pek çok görev aldı. Halil Paşa’nın ikinci sadrazamlığı sırasında tezkireci olarak şark seferine katıldı, seferde hayatını kaybeden reisülküttabın yerine geçti. Halil Paşa’nın Abaza Paşa karşısında yenilgiye uğraması üzerine her iki de görevden alındılar, yeni sadrazam Hüsrev Paşa’dan çekinerek İstanbul’a döndüler. Paşa, Hüdayi dergahına sığındı, o da bir süre evinde gizlendi. Gerek Aziz Mahmut Hüdayi’nin, gerekse zamanın sayılan şeyhlerinin aracılığıyla çok geçmeden bağışlandılar. 1630’da Halil Paşa’nın vefatı üzerine, Sarı Abdullah bir çeşit inziva hayatı sürdü ve devlet hizmetinden uzak kaldı. Sonunda rikab-ı hümayun reisülküttap kaymakamlığı görevine getirildi. IV. Murat’ın Bağdat seferine katıldı. Daha sonra, reisülküttap, Anadolu ve Cizye muhasebecisi, piyade mukabelecisi, mensur muhataacısı oldu. Yaşlandığı için resmi görevlerden aldındı ve Kocamustafapaşa’da bulunan evine çekildi. Hayatını son yıllarında Sarı Abdullah ibadetle ve kitaplarla geçirdi.
Bayrami Melamilerinden olan Sarı Abdullah, gerek çağın ileri gelen tarikat şeyhleri ve tasavvuf erbabıyla olan ilişkileri, gerekse verdiği ürünler bakımından Osmanlı İmparatorluğu döneminde yetişmiş mutasavvıfların en büyükleri arasında sayılmıştır. Kendisi de “aslen bayrami, tarikatça celveti, terbiyece Mevlevi” olduğunu belirtir. En önemli yapıtlarından olan Cevahir-i Bevahir-i Mesnevi, ‘mesnevi şairi’ (şarih-i Mesnevi) adı ile ünlenmesine yol açmış, tasavvufla ilgili yapıtları başlıca kaynaklar arasında yer almıştır. Abdi mahlası ile şiir yazmışsa da Divan’ı düzenlenmemiştir. Mecmualarda rastlanan şiirleri tasavvufi bir öz taşır.
ESERLERİ
- Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî (Mesnevi’nin I. Cildinin şeyhi, 5 cilt, 1870)
- Cevheretü’l-Bidâye ve Dürretü’n-Nihâye
- Düstûru’l-İnşâ
- Gülşen-i Râz
- Meslekü’l-Uşşâk
- Mir’âtu’l-Asfiyâ fî Sıfâti Melâmiyyeti’l-Ahfiyâ
- Nasîhatü’l-Mülûk Tergîben li-Hüsni’s-Sülûk
- Semerâtu’l-Fuâd fi’l-Mebde’i ve’l-Me‘âd
KAYNAKÇA: Ayçiçeği, Bünyamin (2001). Sarı Abdullah Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Gülşen-i Râz Adlı Mesnevîsinin Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safayî Efendi, Tezkire-i Safayî (Nuhbetü’l-Âsâr min Fevâidi’l-Eş‘âr) İnceleme-Metin-İndeks. Ankara : Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.