HAYATI
Divan şairi. Asıl adı Alaeddin Ali. Bosna’da doğduğu bilinen Sabit’in doğum tarihi hakkında kesin bir bilgi yoktur. 1712’de İstanbul’da yaşama veda etmiş ve Bayrami-melamilerinden La’lizade ailesine damat oluşu nedeni ile Topkapı dışında Sarı Abdullah’ın ayakucuna gömülmüştür.
Sabit, öğrenimini tamamlamak için geldiği İstanbul’da Seydizade Mehmet Paşa’ya bağlandı, onun aracılığı ile Şeyhülislam Çatalcalı Ali Efendi’den mülazım oldu. Bir süre müderrislik yaptıktan sonra kadılığı seçti. Çorlu, Burgaz kadılıklarında bulundu. Selim Giray için yazdığı bir kaside üzerine Kırım’da Kefe kadılığına getirildiyse de, halinden memnun olamaması ve yakınmaları sonucu Tekirdağ müftüğü görevine atandı. 1692’de Rüstem Paşa medresesine müderris oldu. Sekiz yıl sonra Bosna kadılığına verildi. Çok geçmeden azledilince yeniden geçim sıkıntısı başladı, oğlunun vefat etmesi, yazdığı kasideler cevap alamayışı şairi sarstı. Sonunda Konya kadılığına, yeni bir azil döneminin ardından da Diyarbakır kadılığına getirildi. Bu son görevi bir yıl sürdü. Maddi sıkıntılar içinde geçen hayatı, yine aynı sıkıntılarla son buldu.
Sabit, bu asır sonundaki şairler arasında Nabi’den sonra en fazla şöhret kazanandır (Köprülü). Her şeyden önce Sabit’i, var olanla yetinmeyip, söyleyişte, genel anlamda biçimde yenilikler arayan bir şair olarak değerlendirmelidir. Kendine özgü oluşu, şiirin sözlüğünü yenilemek biçiminde alır ve egemen olan sanat anlayışının dışına çıkmakta bir sakınca görmez. Atasözlerini, deyimleri, konuşma dilinde geçen kimi sözcükleri, o güne kadar görülmemiş bir biçimde şiire sokar. Amacı dili yalınlaştırmak, şiiri dilinden yabancı öğeleri atmak değildir. Kimi zaman hiç kullanılmamış Arapça, Farsça sözcükleri de kullanmaktan çekinmez. Amacı, yerleşmiş mazmunlar bulmak, gittikçe soyutlaşan şiiri, dil yoluyla somuta bağlamaktır. Alışa geldiği gibi, atasözünü hikmet kılığına sokmaz, özellikle günlük dilden seçtiği deyim ve kelimelerle hayata sokulur, somutu böyle yakalar. Şaşırtır, gülümsetir, bayağılaşır, biçim aksamalarına boş verir, gerçek hayatta olanı ayrıntıları ile betimler, gözlemcidir ve öncüdür. Kendisinden sonra doruğa ulaşacak bir şiirin, Nedim’in şiirinin hazırlayıcısı odur.
ESERLERİ
- Dîvân
- Zafername
- Edhem ü Hüma (yarım kalmış bir mesnevidir.)
- Berbername
- Derename
- Amru’l-Leys
ESER ÖRNEKLERİ
DİVAN’DAN
GAZELLER
GAZEL I
Hep yapardı yıkılan hatır-ı yaranı kadeh
Sernigun eylese ol afet-i devranı kadeh
Eşik atlar gibi bir şuh cevan ü çalak
Atlasun da’irede zahid-i nadanı kadeh
Muhtesib darb ile işretgededen kaldıramaz
Tayasun pay-ı hum-ı badeye tabanı kadeh
Biricik da’ire-i bezme ayak basmaz mı
Gösterür seyre bakan afete devranı kadeh
Unf ile bezmi gice şahneye basdırmış iken
Lütfa sabdırdı bu gün zümre-i rindanı kadeh
Yıkıyor kürsi-i tezkire çıkup meygedeyi
Sakıya kapdıra gör va’ize pinhanı kadeh
Sabita at kulağı sürebilir miydi eğer
Faris-i badenin olmasa küheylanı kadeh
GAZEL II
Efendi fasl-ı bahar oldı lalezara buyur
Nigah-ı lutf ile nergislere nezara buyur
Sana reca-yı deraguşa arzıhal etdik
Mahall-i merhametiz gel şu kenara buyur
Ciğer kebabı müheyya vü çaşnisi halal
Beğim zıyafet-i uşşak-i dil-figare buyur
Veya dimez mi girüp şeyh efendi koltuğuna
Du’a buyurmağıçün şunda bir mezara buyur
Efendi Sabit-i pür-cürm kendi bendendir
Ne hidmetün var ise ben günehkara buyur
GAZEL III
Duş-ı rif-atse garaz nasiye-say-ı hak ol
Dil-i seccade gibi sen de nazif ol pak ol
Rü’yet-i şems-i hakikatse muradın ağla
Abdest minşakkası gibi gözüm nem-hak ol
Kimsenin kurcalama aybını manend-i hilal
Belki setr etmede hem-hasiyet-i misvak ol
Sem-i izara edip şehd-i nevazişle ivaz
Hüner oldur ki sana zehr oluna tiryak ol
Damenin har-ı mugaylan-ı hevesden kurtar
Arzu pirehenin yırt giriban-çak ol
Adını aksine yazdırmağa misal-i şeytan
Nakş alıp hürde-şinas-ı amel hakkak ol
Ne şeb-i ıyd gibi münhemik-i israf ol
Subh-ı ruze gibi ne muttasıf-ı imsak ol
Sabıta ardına at bar-ı gam-ı dünyayı
Amil-i adet-i müstahsene-i fitrak ol
GAZEL IV
Gel came-h’aba gir diyü çok minnet eyledim
Yıkdım netice yalvararak himmet eyledim
Handeyle dedi mum yapıştır buracığa
Şem’in yanında gerdenine dikkat eyledim
Gel ahret kızım deyu çektim kenarıma
Zat-ı kerime-i inebe hürmet eyledim
Bir deşt-busa ruhsat olunca o şuhdan
Peymançe-i niyazda çok hizmet eyledim
Şahenşeh-i mahabbete tabi olup yine
Uydum imama taatine niyyet eyledim
Gördüm zamane halkı nifak üzre Sabita
Naçar cümleden çekilip uzlet eyledim
GAZEL V
Her subh ol zehirlik için rind varıyor
Pir-i mugan yanında boğazın otarıyor
Renk aldı gibi arız u ruhsar-ı yardan
Verd-i sefid ü surh kızarıp bozarıyor
Saki görünce zülfünü sevdam depreşir
Ayağına düşem gibi gözüm kararıyor
Al bağdan biziz ki su mizab-ı dideden
Hun-ı ciğerle bağ-ı nedamet suvarıyor
Safrası mı bulandı heva-yı hazandan
Günden güne ruh-ı çemenistan sararıyor
İşletdi şeyh-i bade harabat imaretin
Hep şart-ı vakıf üzre pişirip kotarıyor
Sabit gönülde kalmadı bir şey’e rağbetim
Za’f-ı heremle cümleden insan farıyor
GAZEL VI
Münasebetle edip ol peri mahal-hanlık
Alınca gönlümü etdi hezar şeytanlık
İkale eyledin ol hâce ile bazarı
Bir iki dağ-ı derun yandırıp peşimanlık
Ne bezme uğrasa bir bi-mezaklık eyler
Efendi vaize Vehbi gibi o nadanlık
Münasib idi bu mevsim zevrak-ı sahba
Çekilse semt-i Hisar’a hevada limanlık
Freng-i zülfe esir oldun işte ey dil-i zar
Senin ne karın idi bahr-ı gamda korsanlık
Dağıtma kendini Sabit’le lale-zara açıl
Be hey gönül sana mı kaldı bu perişanlık
ŞİİR
Nislesem ben de dil-i hasteme bilmem n’etsem
Zehr ise işledemez zahmıma merhem etsem
Bu harabatta Sabit olamam sultanım
Dil-i viranemi yapsan da yıkılsam gitsem
Fireng-i zülfe esir o’duk içte ey dil-i zar
Senin ne karın idi bahr-ı gamda korsanlık
Dağıtma kendini Sabit’le lalezara açıl
Beyeh gönül sana mı kaldı bu perişanlık
Gehvares’ni gerçi nesim eyledi tahrik
Amma gözüne habı haram ey’edi bülbül
Şemim-i sünbülünü sıdk ile niyaz ideriz
Soğan mıdır başımız kim sana piyaz ederiz
Sana her mecliste söyleriz sen nadim olmazsın
Değil kürsiye vaiz arşa çıksan adem olmazsın
BEYİTLER
Nüshan maraz-ı aşka ilaç eylemedi hiç
Ey şeyh keramet füruş ez de suyun iç
Sıhhat gibi bimar-ı gama geç geliyorlar
Öldürdü bizi naz-ı etıbba ne beladur
Efendi! Fasl-ı bahar oldu lalezara buyur
Nigah-ı lütf ile nergislere nazare buyur
Gayba iman getür ey mülhid-i facir ki sana
Ahiretten hatt-ı ta’lik ile hüccet gelmez
Tarik-i aşkta akil-i re’is lüzumdur
Hep ittifak ile Mecnun’ı ihtiyar ederüz
Miyan-ı lücce-i mihnetde çaresüz kalduk
Biraz müsa’ade-i rüzgara muhtacız
Meydana geldi na’ş-ı rakib-i nemime saz
Kıldum huzur-ı kalb ile ömrümde bir namaz
Şişiren damen-i pür feyzi sabü’yi meydir
Şeyh keşf itmese de sırr-ı abayı biluruz
Cevan-ı tab-uma Sabit Sühan beğendüremem
Efendi! Genç beğe hıdmet eylemek güç imiş
Cam ile kan yalaşur akd-ı uhuvvet eyler
Yine kürside olur düşmen-i sahba vaiz
Fireng-i zülfe esir oldum işte ey dil-i zar
Senün ne karun idi bahr-ı gamda korsanlık
Harem-i Ka’be’de de halkı soyarsın hacı
Söyle nebbaşa nedür faidesi ihramun.
KAYNAKÇA: Özyıldırım, Ali Emre (2006). “Sebk-i Hindî’nin Türk Edebiyatındaki Seyri Üzerine Notlar”, Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî, H. Aynur, H. Koncu, M. Çakır (hzl). İstanbul: Turkuaz Yay. 142-153, Ziyâ Paşa, (1291). Harâbât. İstanbul, Muallim Naci, Osmanlı Şairleri