HAYATI
XIV. Yüzyıl yazarlarından. Asıl adı, Burhânüddînoğlu Nâsırüddîn’dir. “Ribati Oğuz” kasabasında dünyaya gelmiş, bu nedenle de Rabguzi sanını almıştır. Hayatı hakkında pek bilgimiz bulunmayan Rabguzi’yi ancak eserinden tanıyoruz. Bu eserin adı Kusasü’I- Eabiya’dır. Kısasü’l – Enbiya, peygamberlerin menkıbelerini hikaye eden büyük ve mensur bir kitaptır. Böyle dini kıssaları bilmek ve onlardan birtakım iman ve ahlak hisseleri çıkarabilmek amacı ile yazılmıştır.
Rabguzi’nin hayatı hakkında bildiler aldığımız ve günümüze ulaşan tek yapıtı olan Kısasü’l-Enbiya, “XIV. Yüzyıl başlangıcı garbi Türkistan mahsullerinden olup, Müşterak Orta Asya Türkçesine bağlı Kaşgar şivesinin en karakteristik özelliklerindendir. (…) Dini mahiyette olduğundan sade bir dil ile kaleme alınmıştır. Peygamberlerin hikayelerinden ibarettir. Müellifin şairlik tabiatı ve olgunluğu, eserin üslubuna oldukça büyük bir canlılık vermiştir. Eser, nesir halinde olup, pek çok şiir parçalarını da ihtiva etmektedir” (Ahmet Caferoğlu). Rabguzi, Kısasü’l – Enbiya’sını bir Moğol emiri olan Nasirü’d -din Tok Buğra adına ve bu emirden aldığı emirle yazmıştır. Nasırü’d-din Tok Buğra, Çağatay’dan Tarmatfria’in devlet adamlarındandı, Müslümanlığı yeni kabul etmiş olmanın verdiği sarılışla, koyu dindar bir şahsiyetti. Rabguzi, Kısasü’l – Enbiya’sını yazmak için ayni konuda ve ayni isimle kendisinden önce kaleme alınmış olan aynı adlı eserlerden faydalanmıştır. Kendisinin iyi Arapça bildiği, Kur’an, tefsir, hadis ilimlerinden iyi anladığı, yine kendi eserinden ve eserine isabetle aldığı ayet ve hadislerden anlaşılmaktadır.
ESERLERİ
Kısasü’l Enbiya’mn yazma ve çok sayıda basma nüshaları varsa da bu eserin her hangi bir tenkidli neşri yapılmadığından, bir zamanlar çok yazılmış ve çok okunmuş bu eser üzerinde dil bakımından daha kesin bir hükme varmak mümkün değildir. Ancak, 1310’da yazılan bu yapıtın British Museum’da bulunan yazmasının tıpkıbasımı Kopenhang’da K. Gronbech tarafından “Rabguzi Narrations de Prophetis” adlı ile gerçekleştirildiği bilinmektedir.
ESER ÖRNEKLERİ
Kün Hamelke kirdi erse keldi alem nevruzi
Keçti behmen zembehir kış kalmadı karı buzı
*
Kün Kelümün körki tartıb tirilür ölmiş cihan
Tant bedizler nakşı birle bezenür bu yer yüzi
*
Köke örlep kol saluşır kugu kaz kıl karluğaç
Yerde yüğrüp çiftalışur as tiyin kış kanduzi
*
Bu yağız yir kök menizlik ışnayur meydan bolıp
Oğrışur ay iek çeçekler tekresinde yulduzi
*
Hür-ı ıyn uçmak içinde yeng salup tahsin kılar
Yaz üze mundag gazel·ni aytan Nasır Ranguzi
KAYNAKÇA: Mehmed Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi (İstanbul 1926) (haz. Orhan F. Köprülü – Nermin Pekin), İstanbul 1986, s. 286-289.