HAYATI
Divan şairi. 1786’da Darıca’da dünyaya geldi. 1837’de Edirne’de yaşama veda etti. Tam adı Mehmed Said Pertev Paşa’dır. Babası bilginlerden Seyyid İbrahim Efendi’dir. Öğrenimi tamamladıktan sonra 1805’te Divan Kalemine girdi. Reisülküttap Galip Efendi’nin dikkatini çekti ve onunla birlikte 1811’de Petersburg’a gitti. Yurda döndükten sonra Amedi kalemine atandı. Reisülküttaplığa kadar yükseldi. Daha sonra Girit olayı dolayısı ile Mehmet Ali Paşa’nın yardımını sağlamak için 1829’da Mısır’a gönderildi. Gösterdiği başarı üzerine, dönüşünden bir süre sonra Sadaret Kethüdalığı (İçişleri Bakanlığı) görevine getirildi. 1835’te Sadaret Kethüdalığı Umur-ı Mülkiye Nezareti olunca, bu göreve ilk kez nazır olarak Pertev Paşa atandı. 1836’da kendisine Paşa rütbesi verildi. Müsteşar unvanı da ilk kez onun döneminde kullanıldı. Ama rakibi Akif Paşa’nın ve onu çekemeyenlerin, yerli sanayinin geliştirilmesi konusundaki sözlerini fırsat bilerek padişahı kandırmaları sonucunda azledildi ve 1837’de Edirne’ye sürüldü. Yine de aleyhindeki çalışmalar durmadı. Bir ay sonra II. Mahmut’un fermanı ile boğduruldu.
Akif Paşa’nın Tabsıra adlı yapıtına konu olan Pertev Paşa, yaşadığı dönemde divan geleneğini sürdüren şairlerin önde gelenlerinden biridir. Edirne’de sürgünde bulunduğu dönemde, başına gelenleri Kuru Kafa adlı bir risale yazarak anlattığı söylenir. Ancak bu risale hiçbir zaman bulunamamıştır. Pertev Paşa, Üsküdar’da bulunan tekkesinin çevresine ek tesisler ve bir kütüphane yaptırmıştı. Buradaki kitapları sonradan Millet Kitaplığına aktarılmıştır.
Tanzimat öncesi Divan şairlerinin en önemlilerinden biri olan Pertev Paşa’nın, basılmış Divan’ının baş taraflarında kaside değil de kasidemsi, muhtelif hadiselerin tarihlerini tespit eden pek çok küçük manzume vardır. Bu manzumelerin birçoğunun konusu II. Mahmut’un yaptırdığı camiler, çeşmeler, kışlalar vesaire ile çocuklarının doğumu ve çeşitli faaliyetleri teşkil eder. Muhtelif vesileler ile padişah övülen bu kasideler alelade klasik evsaf olarak kabul edilir.
ESERLERİ
Divan’ı 1840’ta basılmıştır.
ESER ÖRNEKLERİ
PERTEV PAŞA DİVANI’NDAN
GAZELLER
GAZEL I
Kemalat-ı cihanın merkezi Sultan Mahmud Han
Kalemde seyfde her türlü fende şah-ı bi-hemta
Ayaş açdı yeniden vadi-i himmetde şahana
Buyurdı belki mülk ü devleti tecdid ser-ta-pa
Ok atdı menzile bin iki yüz on beş buçuk hatve
Resa olmuş değildir kimseler bu merkeze asla
Elinde haki yayı var idi kavs-i kuzah manend
Heva gün doğrusuydu atdığı ok berk idi güya
Erişsin menzil-i maksuda ya Rab atdığı her ok
Nişangah-ı hadeng-i hükmü olsun ser-te-ser dünya
Lisanım gerçi kaasır söyledim Pertev iki tarih
Sütun üzre yazılsa gösterir her mısra’ın bala
“Bu yerden atdı ok sultan-ı kevn eslafı heb geçdi”
“Hüner meydanına şah-ı cihan taş dikdi zib-efza”
GAZEL II
Berber-i naza niyazi ru-be-ru eyler gönül
Baş açup şevka-yı aşkı mu-be-mu eyler gönül
Gamzeden kat’i cevab-ı vuslatı eyler su’al
Tiğden ab-ı hayatı arzu eyler gönül
Aldanıp va’d-i düruğ-amiz-i bus-ı la’line
Gevher-i mevc-i serabı cüst-cu eyler gönül
Eylemez ifşa-yı raz amma leb-i hamuş-ı yar
Gamzelerden işkirak-i güft-gu eyler gönül
Yara Pertev gösterip gül-deste-i eş’arını
Hamesin har-efken-i çeşm-i adu eyler gönül
ŞARKILAR
ŞARKI I
Güller açıldı geldi yaz
Bülbüller oldı nağme-naz
Dil-besteler eyler niyaz
Gülzara gel ey serv-i naz
Gül-goncasın açıl biraz
Sensin gül-i bağ-ı meram
Sensiz bana gülşen haram
Reftara gel eyle hıram
Gülzara gel ey serv-i naz
Gül-goncasın açıl biraz
Bülbül gülün nalendesi
Gül hüsnünün şermendesi
Dil aşkının efgendesi
Gülzara gel ey serv-i naz
Gül goncasın açıl biraz
Ruhsar-ı alin lalezar
Hatt-ı ızarın nev-bahar
Pertev seninçün zar zar
Gülzara gel ey serv-i naz
Gül-goncasın açıl biraz
ŞARKI II
Nihal-i gül-bün-i hüsn-i ezelsin
Açılmış gonce-i bağ-ı emelsin
Gül-i nazik-bedensin bi-bedelsin
Güzelsin gül-izarım pek güzelsin
Gönül mülkünde sensin padişahım
Ümid-i rahm u lütfundur penahım
Seni incitmesin har-ı nigahım
Güzelsin gül-izarım pek güzelsin
Ciğerdir lalezar-ı dağ-ı aşkın
Bahar-ı şevk-i dildir çağ-ı aşkın
Gönüldür andelib-i bağ-ı aşkın
Güzelsin gül-izarım pek güzelsin
Felek efkende-i mihr-i cemalin
Şafak şermende-i ruhsar-ı alin
Dil-i Pertev’dedir da’im hayalin
Güzelsin gül-izarım pek güzelsin
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013)
