HAYATI
XIV. yüzyıl şairlerinden. Doğum ve ölüm tarihleri tam olarak bilinmemektedir. Asıl adı Mustafa b. Yusuf b. Ömer’dir. Erzurumlu olan yazar mahlası Darir’i anadan doğma kör olması sebebi ile almıştır. Eğitimini tamamladıktan sonra genellikle siyer ve tarihle ilgilenmiştir. Daha sonra Mısır’a gitmiş ve orada Vakıdi’nin Şam fetihlerine dair olan Futuh üş-Şam adlı eserinin tercümesine başlamış ve bu tercümeyi, eserinde belirttiği üzere 1392’de Haleb’de bitirerek Emir Cilban’a ithaf etmiştir.
Mustafa Darir’in edebiyatımızdaki önemi, XIV. yüzyılda temiz Türkçe yazması dışında, mevcut bilgilerimize göre Anadolu sahasında ilk siyer yazarı olmasıdır. Bu nazım ve nesirle karışık eser kendinden sonraki siyer türüne örnek olduğu gibi kimi nazım parçaları da Süleyman Çelebi’nin Mevlid-i Şerif’ine önderlik etmiştir.
ESERLERİ
Yusuf ve Züleyha: 1366’da kaleme alınmış küçük bir mesnevidir.
Tercümet üd-Darir: Pek çok rivayetlerden ve eserlerden toplanarak kaleme alınmıştır. Siyer kısmı İshak Sireti ve Ebü’l Hasan Bekri rivayetlerine dayanır. Eseri 1377’de Mısır’da Türk sultanı el-Mansur Alaeddin Ali’nin emri ile Türk diline çevirmiştir. 1388’de Mısır Türk sultanlarının sonuncusu olan es-Salih Salahaddin Hacı-ı Sani’nin ikinci sultanlığı sırasında bitirebilmiştir. Eser beş ciltten oluşmaktadır.
Fütuh üş-Şam: Vakıdi’nin eserinin 1392’de yapılan tercümesidir. Eser üç ciltten oluşur.
Yüz Hadis Tercümesi: Çok açık ve temiz bir Türkçe ile yazılan bu eserde çok güzel pek çok hikaye de bulunmaktadır.
ESER ÖRNEKLERİ
GAZEL
Eytdi iy Hallaak-ı alem bir ü bar
Sensin ahir kamulara girgidar
Sen bilürsin sırrumı iy padişah
Kamularun sırrı sana aşikar
Ben garib ü natüvanem nideyim
Kalmışım biçare aciz dil-figar
Ben fakiri gah satar kardaşlarum
Gah iderler Mısr içinde bende-var
Beni key kardaşlarum bilür idi
On sekiz Mısr akçesi satdılar
Bu cemaat beni bilmez nideyim
Ne getüriser bahamı Girgidar
Ben yetimün gecdi güni derd ile
Ah-ı hasret birle kalmış har (ü) zar
İlden ile uş esir oldum hakir
Gah satarlar gah mezad eyler bular
İy baba kuzıcağun azdurup
Nicesi sabr eyledün sen bi-karar
Halumi gör bu gairblikte benüm
Kim nice bana ahval-i kar
KAYNAKÇA: Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi, Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.