HAYATI
Divan şairi. Osmanlı sultanlarından Sultan III. Murad’ın mahlası. 1546’da Manisa’da dünyaya geldi. 1595’te İstanbul’da yaşama veda etti. Ayasofya’da bulunan türbede toprağa verildi. Sultan II. Selim’in oğludur. Babası Saruhan sancakbeyi iken dünyaya geldi. Akşehir ve Manisa’da sancakbeyliği yaptıktan sonra 1574’te babasının yerine tahta çıktı. Dönemin en önemli olayı uzun yıllar süren İran Savaşları’dır. Tarihçiler, III. Murad’ın imparatorluğu döneminde Osmanlı’nın gerilemeye başladığı görüşünde birleşirler. Öldüğünde arkasında kırk dokuz çocuk bırakmış olduğu söylenir.
III. Murad şiirlerinde Muradi mahlasını kullanmıştır. Kanuni Sultan Süleyman’dan sonra en çok gazel yazan padişah olduğu gibi tasavvufla ilgili ürünler de vermiştir. Muradi aynı zamanda hat sanatında da ustaydı. Üç dilde şiirler yazmış ve şiirleri dönemin ünlü mutasavvıfları tarafından şerh edilmiştir.
ESERLERİ
- Divan: nüshaları İstanbul’un çeşitli kütüphanelerindedir.
- Esrarname: Şeyh Şemsettin tarafından şerh edildiği Osmanlı Müelliflerinde kayıtlıdır.
- Fütuhatu’s-Siyam
ESER ÖRNEKLERİ
DİVAN’DAN
GAZEL I
Hoş-hısal ol bakmagıl sen herkesün güftarına
Kalbüni kıl bahr-asa gözle kim her kan ne
*
Ma’il cav ü haşem olma sebat olmaz ana
Zuhr-ı uhra kıl taleb bakma cihan etvarına
*
Cay-ı sükna olmadı pes bir rıbat-ı köhnedür
Bu cihanun her ki geldi kendi göçdi darına
*
Zahir ü batında ma’mur ol budur devlet sana
Ol mücahid girmeyesin ta ki düzah narına
*
Merd-i Hakkaani degüldür şol kişi kim ey Murad
Va’deye kıla tahallül turnaya ikrarına
GAZEL II
Çâresiz kaldım Hudâyâ çâre kıl yâ Rab bana
Nefs ü şeytândan halâs eyle beni ey pâdişâ
*
Bir yanım âteş olupdur bir yanımda oldu su
Od ile su arasında sen beni eyle rehâ
*
Hücre-i kalbim tolu kıl şu’le-i envâr ile
Nice bir cürm ü hatâyile ola gönlüm kara
*
Sana yüz tutdum Hudâyâ sen hidâyet eylegil
Senden özge kime kılam pâdişâhım ilticâ
*
Ben Murâd’a kıl inâyet fazlını ey zü’l-celâl
Senden özge kimsenem yokdur benim yâ Rabbenâ
GAZEL III
Biz suretde gördün padişayuz
Veli ma’nada bir kemter gedayüz
*
Bizi yar işiginde anlama yad
Kamuya yad u yara aşinayuz
*
Bu suret aleminde cahilüz biz
Velikin mücteda vü murtazayuz
*
Kuduret gösterüp alemde her dem
Veli batında ey dil asfiyayüz
*
Muradi nesne yok zahir amelden
Veli ayine-i ibret-nümayuz
GAZEL IV
Safha-i kalbimde menkûş oldu çün esrâr-ı Hak
Kande kim kılsam nazar zâhir durur envâr-ı Hakk
*
Zâhir ü bâtındadır çün sırr-ı vahdet lem’ası
Eyledi gavvâs-ı vahdet bahrine dîdâr-ı Hak
*
Çün hakîkat milkine basdı kadem tayr-ı vücûd
Bu vücûdumda vücûdum buldu pes âsâr-ı Hak
*
Cümleden vaz oldu dil buldu özünde cümleyi
Cümle ile olmağa kıldı beni ihzâr-ı Hak
*
Ey Murâdî sen murâd olsan ne var âlemlere
Hakk ile alanın oldu Hak dedi muhtâr-ı Hak
GAZEL V
Ah kim her dem kılur ben mübtalayı zar aşk
Bilmez idüm müşkil imiş dostlar bu kar-ı aşk
*
Tig-i gamla dembedem bu sinemi çak eyledi
Yakdı yandurdı bu bağrum ey dinga nar-ı aşk
*
Bir saçı leyli nigara şöyle mecnun etdi kim
Ta kıyamet etmeyiderdür beni huşyar aşk
*
Ol cemale şöyle kaldı aşık u şeyda beni
Eyleyiser akıbet Mansur-veş berdar aşk
*
Bende kıldı ise sultan u gedayı gam degül
Hükm ederse aleme cana eger hunkar-ı aşk
*
Ol lebi gonca nigara bülbül edelden beni
Kıldı cümle alemi bu gözlerüme har aşk
*
Aşkı asan mı sanursın ey Muradi bilmiş ol
Nakd-ı can ile olur daim hemen bazar-ı aşk
GAZEL VI
Mekan senden yolu ya Rab velikin bi-mekansın sen
Vücudunla zaman memlü velikin bi-zamansın sen
*
Sen ol sultan-ı alemsin tolar na’man ile alem
Cihanı var eden sensin velikin ki-cihansın sen
*
Senündür kuvvet ü satvet senündür izzet u nusret
Ayansın cümleye şaha velikin bi-ayansın sen
*
Aceb kudret durur bu hal aceb hikmet durur bu kar
Beyan eyler seni eşya velikin bi-beyansın sen
*
Muradi bil bu deryanın kenanın bulmadı kimde
Nazar ederse sana bil ki bahr-ı bi-geransın sen
GAZEL VII
Hum-hane vahdetde ben mestane-i aşkam yine
Kaşane-i uzletde ben divane-i aşkam yine
*
Bu kar u barı terk edüp rah-ı fenayı gözleyüp
Umman-ı irfana talup dürdane-i aşkam yine
*
Kalu bela bezminde çün ahd eyledüm canan ile
Hikmet kitabın okuyup ferzane-i aşkam yine
*
Bu yerde bir olmag içün ikilik etmem ihtiyar
Ağyar oluben gayriye canane-i aşkam yine
*
Her dem murad olan Murad’a dilberün maksudıdur
Aşk ateşinde mahv olup pervane-i aşkam yine
MÜNÂCÂT
Bi’smillâhi’r-rahmâni’r-rahim
Âyet-i ünvân-ı kelâm-ı kadîm
Hamd ol Allah’a ki oldur ehâd
Âlim ü allâm ü hâkim ü samed
Ol durur râzık u ferd ü mübîn
Cümle kalmışlara oldur mu’în
Hikmetidir mübdi’-i küll-i vücûd
Hep anadır cümlede olan sücûd
Cümleye sultân-ı Hudâ ol durur
Lutf ile ihsânı igen bol durur
Cümle kalmışlara feryâd-res
Gayrisini anla hevâ vü heves
Çün o durur hâlık-ı kevn ü mekân
Eyle ibâdet ana dün gün hemân
Fâ’il-i muhtâr o durur lem-yezel
Kâdir-i mennân o durur bî-bedel
KAYNAKÇA: İslam Ansiklopedisi, İsen, Mustafa, A. F. Bilkan, T. I. Durmuş (2012). Sultanların Şiirleri, Şiirlerin Sultanları. İstanbul: Kapı Yay.
