HAYATI
XVI. yüzyıl Çağatay edebiyatı divan şairlerinden. Timur devri emirlerinden olan Şah Melik’in torunu Harezm valisi olan Nur Said Beg’in oğludur. Hârizm’de dünyaya geldi. Árminius Vámbéry 1451-1455 yılları arasında doğmuş olabileceğini söyler. Başlangıçta Hüseyn-i Baykara’nın hizmetinde iken, sonradan ayrılıp Özbeklere katılıp Şeybani Han’ın maiyetine girer ve onun “Emirü’l-ulema ve melikü’ş-şuara”sı olur. 1538-39 yılında ileri bir yaşta Buhara’da vefat eder.
Muhammed Salih manzum bir tarih olan Şeybani-name adlı eseri ile tanınmıştır. Eser Şeybani Han’ın zaferlerini anlatan bir kroniktir. Aruzun Remel bahriyle yazılan bu eser kuru ve taraflı bir ifade ile kaleme alınmıştır. Fakat Şeybani Han’ın devrine ve faaliyetlerine ışık tutması bakımından önemli bir eserdir. Babur hatıratında, Muhammed Salih’in başka şiirleri olduğunu söylese de, sözü geçen bu eserler şimdiye kadar ele geçmemiştir.
ESERLERİ
- Şeybani-name
ESER ÖRNEKLERİ
ŞEYBANİ-NAME’DEN
Ol Hazretning Tingri İnayet Kılgan İlmining Tavsifi
İlmi bar anca ki bir kişverde
Bolmos ilm sözi defterde
Her nime halka müşkil bolsa
İlmdin her niçe sayil bolsa
Ol kılur hal barı müşkillerni
Sakit eyler barı sayillerni
Asru köp mes’eledir yad anga
İlmdin can irür aba danga
Kirse tevhid ü tasavvuf sözige
Yoktur hiç tavakkuf sözige
Bir risale ki kişi yad olur
Han anung sözlerimi hub bilür
Semerkand Şehrining İlige Babur Mirza’ Yalbanıp Ötken Kiçkenleridin Sözlegeni
Şehr ili çün didiler bu sözni
Tohtata almadı Mirza özni
Yığlaban didi ki rahmet sizge
Tingri birsün basa kuvvet sizge
Atalarımnı köre kalğan siz
İzz ü cahımğa nazar salğan siz
Öbekem şah-ı cihan-dar Timur
Husrev-i ma’delet asar Timur
Ötkeli yüz yıl ötüptür imdi
Köp il anı unuttuptur indi
Ol ırak bolsa yakınraknı körüng
Körgen ildin yörüben barça sorung
Kim ni türlüg idi Sultan Said
Kim Karabağ ara boldı şehid
Ol mining ceddim biçare atam
Endican mülkide hun-hare atam
Şah-ı serdar Ömer Şeyh irdi
Tığı hun-bar Ömer şeyh irdi
Abağam irdi tapıp fazl-ı ahad
Şah-ı din-perver Sultan Ahmed
KAYNAKÇA: Kemal Eraslan, “XVI. Yüzyıl Çağatay Edebiyatı”, Büyük Türk Klâsikleri, İstanbul 1986, IV, 343, 352-354, Tahir Kahhar “Muhammed Salih”, Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi: Özbek Edebiyatı II, Ankara 2000, XV, 54-58. Yakup Karasoy – Mustafa Toker, Türklerde Şecere Geleneği ve Anonim Şibanînâme, Konya 2005, s. 28-29, 56, 101, 170-171