HAYATI
17 Haziran 1927’de İstanbul’da dünyaya geldi. 30 Eylül 2008’de Ankara’da hayatını kaybetti. Bankacı Reşit Bey ile ev hanım Seniha Hanım’ın oğludur. Üniversiteden mezun olduğu yıl dayısı Cenap And’ın çocuğu olmadığı için ailesinin de desteği ile And soyadını aldı.
1947’de Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra 1950’de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Yüksek lisans için Londra’ya ardından Rockfeller Bursu ile opera, bale ve tiyatro eğitimi için New York’a gitti. Doktora eğitimini “Meşrutiyet Çağı, Siyasal, Hukuki ve Toplumsal Düzenin Türk Tiyatrosuna Etkisi” adlı tez çalışması ile tamamladı. 1974’te “Osmanlı Tiyatrosu Kuruluş, Gelişimi ve Katkısı” konulu çalışması ile doçent, 1980’de “Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu” başlıklı takdim tezi ile profesör oldu.
Dayısının kurucu ve yöneticisi olduğu Kavaklıdere Şarapları’nda yöneticilik yaptı. Yazıları ile katkıda bulunduğu Forum dergisinin sahipliğini üstlendi. Daha sonra Forum yayınlarını kurarak kendi eserlerinin yanı sıra Muammer Aksoy, İlhan Mimaroğlu, Fikret Otyam ve Bilge Karasu’nun eserlerini yayımladı. 1958’den itibaren Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nde, Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde, Ankara Üniversitesi Basın Yayın Yüksek Okulu’nda, New York, Tokyo, Justs Leibing-Giessen üniversitelerinde profesör doktor olarak görev yaptı.
Türk tiyatrosu alanından bir otorite olarak kabul edilen Metin And’ın bir opera tanıtım yazısı olan ilk eseri Mayıs 1951’de Müzik Görüşleri dergisinde yayımlandı. Daha sonra makaleleri Forum, Sanat Dünyası, Milliyet Sanat, Tiyatro Araştırmaları, Tarih-Toplum, Dost, Türk Folklor Araştırmaları, Türk Dili, Devlet Tiyatrosu, Varlık, Hisar, Tarih Mecmuası, İtalyan Filolojisi gibi yerli yayın organları ile Drama Review, Dance News, Dance and Dancer, Dancing Times, Maske und Kothurn Review of National Literatures, East Asian Cultural Studies, Asian Folklore Studies, Objes et Mondes Des İslâm, Journal of American Folklore gibi yurtdışında yayımlanan dergi ve gazetelerde yer buldu.
“Dünya Dans Ediyor” ve “Baleye Çağrı” gibi yıllarca süren radyo programları da yapan Metin And’ın çekilmiş dört belgesel senaryosu bulunmaktadır.
Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu adlı eseriyle 1970 TDK Bilim Ödülünü, Kültürel Etkinlikler Büyük Kuruluşlar adlı çalışmasıyla 1983 Türkiye İş Bankası Büyük aldı. 1983’te Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülünü, 1991’de Türk Tanıtma Vakfının Özel Hizmet Ödülünü, Devlet Balesine ve Mozart Yılı dolayısıyla iki Mozart plağının yayımlanmasına katkılarından dolayı iki ödül daha alan yazar, 1986’da Fransız hükümetinin 1985 L’ordine des Arts et des Lettress nişanına, 1990 Ocier payesi ve İtalya Cumhurbaşkanının Şövalyelik Nişanı ile 1980’de Türkiye Bilimler Akademisi Ödülüne layık görüldü.
“Metin And, Batı‘da olağanüstü kişiler için kullanılan bir deyimle, bir ‘Rönesans İnsanı’dır. Bizdeki ‘on parmağında on marifet’ deyiminin çok ötesinde bir saygınlığı vardır bu terimin. Büyük örnekleri en çok Rönesans‘ta görülen, değişik bilim ve sanatları kendinde birleştiren, çeşitli alanlarda üstün başarılar kazanan üstatlara ‘Rönesans İnsanı’ denir. Türkiyemiz’de Metin And, çok çeşitli dallarda ürün vermiş ve inanılmaz bir üretkenlikle vermeği sürdüren nadir kişilerden biri… Dalları ve ürünleri görkemli bir ‘hayat ağacı’… Ve denebilir ki tek başına bir orman. Ömrünün ilk 75 yılına düzinelerle kitap, binden fazla yazı, yüzlerce konferans sığdıran Metin And‘ın en büyük ünü, tiyatro / sanat / kültür tarihçiliğinde… Gençliğinde hukukçu ve şarap uzmanı, dergi ve kitap yayımcısı… Bilgin, eleştirmen… Uzun yıllar boyunca profesör, estetikçi, belgeselci, konferansçı, halk oyunları / dans / bale uzmanı, karagözcü, minyatür uzmanı, illüzyonist… ve bilge. Ülkemizde birkaç alanın doruğuna çıkanlar ve uluslararası bilim âleminde ün kazananlar arasında Metin And‘ın benzeri azdır.” (Talat Sait Halman)
ESERLERİ
Gönlü Yüce Türk (1958), Dances of Anatolian, Turkey (1959, New York), Kırk Gün Kırk Gece (1959), Bizans Tiyatrosu (1959), Kavuklu Hamdi’den Üç Orta Oyunu Büyücü Hoca – Fotoğrafçı -Eskici Abdi (1962), Dionisos ve Anadolu Köylüsü (1962), Ataç Tiyatroda Ataç‘ın Tiyatro Eleştirileri ve Yazıları Üzerine İnceleme (1963), A. History of Theatre and Popular Entertainment in Turkey (1963-64), Türk Köylü Oyunları (1964), Tiyatro Terimleri Sözlüğü (Haldun Taner ve Özdemir Nutku‘nun katkılarıyla, 1966), Chez Les Turces (André Antoine’den çev., 1965), Geleneksel Türk Tiyatrosu, Karagöz – Kukla – Orta Oyunu (1969), 100 Soruda Türk Tiyatrosu (1970), Meşrutiyet Döneminde Türk Tiyatrosu 1908-1923 (1971), Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu 1839-1908 (1972), Tiyatro Kılavuzu (1973), 50 Yılın Türk Tiyatrosu (1973), Oyun ve Büyü, Türk Kültürü’nde Oyun Kavramı (1974), Turkish Miniature Painting. The Ottoman Preiod (1975), Osmanlı Tiyatrosu / Kuruluşu-Gelişimi-Katkısı (1974; genişletilmiş ve değiştirilmiş 2. baskı, 2002), Karagöz / Turkish Shadow Theatre with an Appendix on the History of Turkish Puppet Theatre (1995), La Peinture Miniature Turque La Période Ottomane (1976), A Pictorial History of Turkish Dancing from Folk Dancing to Whirling Dervishes-Belly Dancing to Balet (1976), ‘Osmanlı Tiyatrosu‘, Kuruluşu (1976), Karagöz, Théâtre d‘Ombres Turc (1977), Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu (1977), Turkish Miniature Painting, The Ottoman Period (1978), Magic in İstanbul, Micky Hades International, Calgary / Alberta (1978), Karagöz Turkish Shadow Theatre With an Appendix on the History of Turkish Puppet Theatre (1979), İnsanüstülük Taslayanların İçyüzü (1981), Atatürk ve Tiyatro (1981),Kültürel Etkinlikler ve Büyük Kuruluşlar (Ergun Şenlik ve Erkan Canak ile, 1981), Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları (1982), Turkish Miniature Painting, The Ottoman Period (1982), Şair Evlenmesi’nden Önceki Türkçe Oyunlar (1982), Geleneksel Türk Tiyatrosu, Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri (1983), Selection of 33 Turkish Miniatures (1983), Mevlana Celaleddin Rumî and the Whirling Dervisches. Su Philosophy Whiling Rituals-Poems of Ecstasy-Miniature Paintings (Talat Sait Halman ile birlikte, 1983),Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu (1983),Türk Tiyatrosunun Evreleri (1983), Geleneksel Türk Tiyatrosu,Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri (1985),Culture, Performance and Communication in Turkey, Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa (Tokyo, 1987), Saraya Bağlı Türk Tiyatroları ve II. Abdülhamid’in Yıldız Sarayı Tiyatrosu (1987), Türkiye‘de İtalyan Sahnesi İtalyan Sahnesinde Türkiye (1989), Drama at the Crossroads, Turkish Performing arts Link Past and Present East and West (1991), Türk Tiyatro Tarihi (1992), İstanbul in the 16th Century; The City The Palace Dailylife (İngilizcesi kitabın orijinalidir, 1994), 16. Yüzyılda İstanbul, Kent, Saray, Günlük Yaşam (İngilizce orijinalin Türkçe çevirisi, 1994), Tiyatro – Bale – Opera Sahnelerinde Kanunî Süleyman İmgesi (1999), 40 Gün 40 Gece Osmanlı Düğünleri – Şenlikleri Geçit Alayları (2000), Ritüelden Dram, Kerbelâ – Muharrem – Ta’ziye (2002), Osmanlı Tasvir Sanatları 1-3: Minyatür (2002).
