HAYATI
16 Şubat 1926’da İstanbul’da dünyaya geldi. 19 Aralık 2002 günü İstanbul’da hayatını kaybetti. Tam adı Mehmet Fuat Engin Bengü olan Memet Fuat, yazılarında Engin Bengü imzasını da kullandı. Oyun yazarı ve sinemacı Vedat Örfi Bengü ile Piraye Hanım’ın oğludur. 1932’de babasından boşanan Piraye Hanım 1935’te Nazım Hikmet ile evlenmiştir.
Memet Fuat 1946’da Haydarpaşa Lisesi’ni bitirdikten sonra 1951 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Öğrenciliği sırasında Aylık Ansiklopedisi’ne maddeler yazdı. Bu dönemde Tuna Baltacıoğlu ve Oktay Verel ile birlikte Memleketimizde ve Dünya Kitaplar adında bir bibliyografya dergisi çıkardı. Öğretmenlik, çevirmenlik ve muhabirlik gibi işlerin yanı sıra mimar yardımcılığı da yaptı.
Çocukluğundan başlayarak spora ilgi duyan Memet Fuat, başlangıçta yaşadığı çevredeki çocuklara spor yaptırmak amacı ile ilgilendiği voleybolla daha sonraları profesyonel olarak uğraştı. Ünlü oyuncular yetiştirdi ve profesyonel voleybol entrenörlüğü yaptı. 1979-82 yılları arasında Anadoluhisari Gençlik ve Spor Akademisi’nde (şimdiki Marmara Üniversitesi Spor Akademisi) öğretim görevlisi olarak dersler verdi. 1972-80 yıllarında Voleybol Milli Takımı’nı çalıştırdı.
1960’da kurulan De Yayınevi’nin yönetimini üstlendi. 1964-75 arasında çıkardığı Yeni Dergi’de daha sonraları ünlenecek olan pek çok yazar ve şairin ilk çalışmaları yayımlandı. Memet Fuat yayımcılığında olduğu gibi dergiciliğinde de edebiyata ilişkin klasik ve çağdaş bilgi aktarımına büyük önem vermiştir. Nazım Hikmet’in 1963 yılında ölümünden sonra, Piraye’de bulunan el yazmalarından yararlanarak Saat 21-22 Şiirleri, Dört Hapishaneden, Rubailer, Memleketimden İnsan Manzaraları’nı basıma hazırladı. Ayrıca Nazım Hikmet’in Piraye’ye yazdığı mektupları Piraye’ye Mektuplar adı ile, kendisine yazdığı mektupları Oğlum, Canım Evladım, Memedim adı ile yayımladı. Her yıl, bir önceki yılda basılmış yazı, öykü ve şiirlerden yaptığı derlemelerden oluşan Türk Edebiyatı adlı yıllıkları yayımladı.
1980-1983 yılları arasında Yazko Edebiyat dergisini yönetti. 1981’de Adam Yayınevi’nin yerli yayınlar yönetmenliğini üstlendi. 1985 yılında yayımlanmaya başlayan Adam Sanat dergisinin genel yayın yönetmenliğini 1999’a kadar sürdürdü.
İlk yazıları Aylık Ansiklopedi’de yayımlanan Memet Fuat kısa süren öykü yazarlığından sonra Yeryüzü, Yeditepe, Yeni Ufuklar, Varlık, Yeni Dergi, Milliyet Sanat, Politika, Vatan ve Adam Sanat gibi dergi ve gazetelerde yayımladığı deneme ve eleştirileri ile tanındı. Çağdaş Amerikan yazarlardan çeviriler yaptı; kurucusu olduğu De Yayınevi’nde Faulker, Joyce gibi yazarların çevirilerini yayımlayarak bu yazarların Türk okuyucuyla tanışmasını sağladı.
Çağdaş eleştiri yöntem ve ilkelerine dayanan değerlendirmeleriyle Türk eleştirisinin belli başlı adlarından biri oldu. Eleştirilerinde, edebiyat yapıtlarının toplumsal işlevini dikkate almakla beraber, metnin özerkliğine de önem vermiştir. Yazılarında çağdaş Türk şiirine, bilimsel eleştiriye, sanat-politika ilişkisine ve öznel eleştiriye özel bir yer veren Memet Fuat’ın başta denemeleri olmak üzere hemen hemen tüm çalışmalarında düşünce özgürlüğü ve hoşgörü en önemli temalar olmuştur.
Memet Fuat, 1969’da, dergilerde çıkan denemeleriyle Ataç Eleştiri Armağanını, 1961’de Düşünceye Saygı adlı kitabının birinci basımıyla Türk Dil Kurumu Deneme-Eleştiri Ödülünü kazandı. Çağdaşımız Makyavel adlı kitabıyla 1992 Sedat Simavi Ödülünü Gülten Akın’la paylaştı. 1995’te kendisine Kültür Bakanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü, 1996’da Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü Altın Madalyası verildi.
Turhan Günay, Memet Fuat hakkında “Yaşadığımız bende hayranlık uyandırmıştı. 1956’da yayımlanan ilk kitabım İnsan Tükenmez’de, kitaba adını veren yazıda ‘Edebiyatımızın bugün içinde bulunduğu sıkıntılı, bezgin havadan kurtulması için yazarlarımızın yeni gerçeklere, yeni insanlara doğru açılmaları gerek, diyorum.’dedikten sonra birtakım romancılarımızın, hikâyecilerimizin, şairlerimizin adlarını sayıyor, onların ‘yeni insanlara doğru açılmaları’nı istiyordum. Adını ilk andığım yazar Memet Fuat’tı: ‘Memet Fuat’ın o güzel kitabındaki, Yaşadığımız’daki, tıbbiyeli Bülent yerine, örneğin tıbbiyeli Nihat…’(‘Tıbbiyeli Nihat’, o günlerde hapiste yatan tıbbiyeli Nihat Sargın’dı.) Yaşadığımız için bir eleştiri yazmak istemiştim ama nedense bir türlü yazamamıştım. Yaşadığımız’ın yayımlandığı günlerde Attilâ İlhan’ın Ankara’da yayımlanan Kaynak dergisinde çıkan bir eleştirisini anımsıyorum; aradan yarım yüzyıla yakın zaman geçti, o eleştiriden anımsadığım tek şey Attilâ’nın Yaşadığımız’daki bir genç kızın adına takılmasıydı: Câna. Attilâ, ‘Ne isim!’ diyordu, bense bayılıyordum ‘Câna’ adına” değerlendirmesini yapmıştır.
ESERLERİ
ÖYKÜ: Aşk ve Sümüklüböcek (Tuna Baltacıoğlu ile, 1946), Bir Ayrılışın Öyküsü (1998).
ROMAN: Yaşadığımız (1951; yeni yazımı, 1998).
ANI: Gölgede Kalan Yıllar (1997), Tribünden Palavra Anılar (1999), Yazarlığın Eteklerinde (2002).
DENEME-ELEŞTİRİ-İNCELEME: Düşünceye Saygı (1960; gen. 1994), Çağını Görebilmek (1982), Unutulmuş Yazılar (1986), Çağdaşımız Makyavel (1992), Eleştiri Sorumluluğu (1994), İki Yönlü Yozlaşma (1995), Özgünlük Avı (1996), Konuşan Toplum (1996), Dağlarda Yüreğim (1996), Her Yer Tiyatrodur (1997), Sömürüsüz Bir Dünya (1998), Çoğunluğun Gücü (1998), Duyumsanmayan Karanlık (1998), Biçemden Biçeme (1999), Yaşlı Bir Şaire Mektuplar (1999), Aykırılıklar (1999), Din ile Felsefe (2000), Demokrasi Kültürü (2000), Nâzım Hikmet: Yaşamı Ruhsal Yapısı Davaları Tartışmaları Dünya Görüşü Şiirinin Gelişmeleri (2000), İkinci Yeni Tartışması (2000), Kültür Alışverişi (2000), Memet Fuat’ın Nazım Hikmet’i (2000), Nâzım Hikmet Üzerine Yazılar (2001), Yirminci Yüzyılda Yazınımıza El Verenler (2001), Kitap Eleştirileri (2002), Toplum ile İnsan (2002), İncelemeler (2002).
ARAŞTIRMA: Tiyatro Tarihi (1961), Rubailer (1966), Voleybol (1983, Mehmet Bengü adıyla).
BİYOGRAFİ: Yunus Emre (1976), Pir Sultan (1977), Karacaoğlan (1977), Şinasi (1977), Namık Kemal (1999), TevꝠk Fikret (1979), Ahmet Haşim (1977), Dadaloğlu (2002).
ANTOLOJİ: Türk Edebiyatı (De yıllıkları, 1963-72, on cilt), İlkokul Çocukları İçin Şiirler (1968), Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi (1985, genişletilmiş 14. basım, 1999), Dünya Yazınından Çeviri Şiirler (1992), Dünya Yazınından Seçilmiş Kısa Oyunlar I (1993), Dünya Yazınından Seçilmiş Kısa Oyunlar II (1993), Dünya Yazınından Seçilmiş Kısa Öyküler (1993), Türk Yazınından Seçilmiş Çocuklar İçin Şiirler (1993), Türk Yazınından Seçilmiş Denemeler (1993), Türk Yazınından Seçilmiş Eleştiri Yazıları (1993).
DERLEME: Nâzım ile Piraye (1975), Nâzım Hikmet (1997), Orhan Veli Kanık (1997), Oktay Rifat (1997), Cahit Külebi (1997), Sabri Altınel (1997), Edip Cansever (1997), Cahit Irgat (1998), Nâzım Hikmet: Portreler (2001), ‘A’dan Z’ye Nâzım Hikmet (2002), Nasrettin Hoca Fıkraları (2002).
ÇEVİRİ: Ateş Yakmak (öykü, Jack London’dan, 1953), Kasımpatları (öykü, John Steinbeck’ten, 1953), Kuyudaki Zenci (öykü, Erskine Caldwell’den, 1953), Ölü Albayın Kızları (öykü, Katherine MansꝠeld’dan, 1953; Yolculuk adıyla 1991), Çimen Yaprakları (şiir, Walt Whitman’dan, 1954), Gece Ağacı (öykü, Truman Capote’tan, 1954), Alın Yazısı (roman, Erskine Caldwell’den, 1954), Morgue Sokağı Cinayeti (öykü, Edgar Allan Poe’dan, 1954), Denizin Değiştirdiği (öykü, Ernest Hemingway’den, 1954), Don Cristobita ile Dona Rosita’nın Acıklı Güldürüsü (oyun, Federico Garcia Lorca’dan, 1960), Yoksul İnsanlar (öykü, William Saroyan’dan, 1961), Çağrılmadan Gelen (oyun, Maurice Maeterlinck’ten, 1961), Kulaktan Kulağa (oyun, Lady Augusta Gregory’den, 1961), Trenton ile Camden’e Mutlu Yolculuk (oyun, Thornton Wilder’dan, 1961), İstiridye ile İnci (oyun, William Saroyan’dan, 1961), Zavallı Aubrey (oyun, George Kelly’den, 1964), Doğum Günü Partisi (oyun, Harold Pinter’dan, tsz.).