HAYATI
Şair, şeyhülislam. 1596’da İstanbul’da dünyaya geldi. 1654’te İstanbul’da yaşama veda etti. Mezarı Fatih’tedir. Baba ve anne tarafından tanınmış bir ilmiye ailesinden gelmektedir. Şeyhülislâm Hoca Sâdeddin Efendi’nin torunu, Kazasker Abdülaziz Efendi’nin oğludur. Anne tarafından ise Ebüssuûdzâde Mustafa Efendi’nin torunudur.
Mehmet Bahai Efendi iyi bir eğitim görerek yetişti. Medrese tahsilini tamamladı. Daha sonra bir süre müderris olarak bulundu. Selanik ve Halep kadılığı yaptı. Halep valisi Ahmet Paşa ile geçinemeyince, paşa tarafından keyif verici içkilere ve alkole olan düşkünlüğü IV. Murat’a ihbar edildi. Bir süre sonra azledildi ve Kıbrıs’a sürüldü. Bir yıl sonra bağışlandı ve İstanbul’a döndü. 1638’de Şam kadılığına atandı. Bunu Edirne ve İstanbul kadılıkları ile Anadolu ve Rumeli kazaskerlikleri izledi. Hacı Abdürrahim Efendi’nin azli üzerine de 1949’da şeyhülislamlığa getirildi. İzmir’de bir İngiliz vatandaşının işlediği suç nedeni ile İzmir kadılığında mahkeme edilmesini önlemek isteyen konsolos suçluyu kaçırınca sadrazam tarafından durumu idare etmesi bildirilen Bahai Efendi sadrazamı dinlemedi. Galata’da bulunan İngiliz elçisini zorla getirterek konsolosun azlini istedi. Bu yapılmayınca da konsolosu kendi konağında hapsetti. Bu olay 1651’de azline yol açtıysa da 1652’de yeniden şeyhülislamlığa getirildi.
Mehmet Bahai Efendi, bir bilgin olarak değil de bir şair olarak ün kazanmıştır. Gerek İslami bilimler, gerekse hukuk alanındaki bilginlerinin sınırlı olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim dünyanın yuvarlaklığı düşüncesinde yola çıkarak Katip Çelebi, kuzey ve yarım kürelerde değişik olması gereken namaz saatleri ve oruç vakitlerinin belirlenmesi için fetva isteyince vermemiş (A. Adıvar), bu nedenle de Çelebi tarafından cahillikle suçlanmıştır. Ama aynı Bahai Efendi tütün içmenin mubah olduğu konusunda fetva vermiş, bu sebeple de softaları kızdırmştır. Yaşadığı çağda özellikle gazelleri ile ün yapan Bahai, divan şiirinin bütün inceliklerini taşıyan şiirlerinde sese önem vermiş, buluş ve nüktenin ardından koşmuştur.
ESERLERİ
- Mehmet Bahai Efendi’nin Divan’ı bir inceleme ile Sadettin Nüzhet Ergün tarafından Şeyhülislam Bahai Hayatı ve Eserleri başlığıyla 1933’te basılmıştır.
ESER ÖRNEKLERİ
İdersin gerçi her derde tabibim bir deva amma
Cünun-ı ehl-i aşk olunca maderzad neylersin
Güzel tasvir edersin hal ü hatt-ı dilberi amma
Füsun ü fitneye geldik de ey Bihzad neylersin
KAYNAKÇA: ocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, s. 449-451; Harun Tolasa, Günümüz Türkçesindeki Karşılıklarıyla Şeyhülislâm Bahâyi Efendi Divanı’ndan Seçmeler, İstanbul 1979; TA, V, 58; “Bahaî Mehmed”, TDEA, I, 288-290; B. Lewis, “Bahāʾī Mehmed Efendi”, EI2 (İng.), I, 915.