HAYATI
Osmanlı devlet adamı, diplomat, şair, kütüphaneci ve çevirmen. Tam adı Mehmet Ragıp Paşa’dır. Koca Ragıp Paşa adı ile ünlemiştir. 1699’da İstanbul’da dünyaya geldi. 1763’te İstanbul’da yaşama veda etti. Laleli’de yaptırdığı ve kendi adını taşıyan kütüphanenin bahçesine gömüldü. Defterhane katiplerinden Şevki Efendi’nin oğludur.
Ragıp Paşa, öğrenimini tamamladıktan sonra Defterhane Kalemine devam etti. Kısa sürede sivrilerek mektupçuluk, defter eminliği, defterdarlık ve reisülküttap vekilliği gibi görevlerde bulundu. 1737’de sadrazam mektupçuluğu görevine yükseldi. 1739’da Belgrad Antlaşması imzalandığı sırada göstermiş olduğu faydalardan ötürü reisülküttaplığa getirildi. 1744’de vezir payesi verildi ve Mısır valisi yapıldı. Sonraki yıllarda sırası ile Sayda, Rikka, Halep ve Şam valisi oldu. 1756’da sadrazam oldu. 1758’de dönemin padişahı III. Mustafa’nın kız kardeşi ile evlendi. Koca Ragıp Paşa, ölene kadar sadrazamlık görevinde kaldı.
“Koca” sanı ile anılan Ragıp Paşa, XVIII. Yüzyılın Nedim ve Şeyh Galip’ten sonra en önemli şairi olarak kabul edilir. Şiirde Nabi’nin yolunu izlemiş, hakimane şiirin temsilcilerinden olmuştur.
“Şecaat arzederken merd-i kıpti sirkatin söyler
*
Gevher aguş-ı sadeften dur olur kıymetlenir
*
Eğer maksud eserse mısra-ı berceste kafidir
*
Nadir bulunur tıynet-i kamilde kusur
Kem mayeden eyler ne kim eylerse zuhur
benzeri atasözü niteliğindeki söyleyişleri Necati’den Ziya Paşa’ya uzanan geleneğin başarı örneklerindedir. Koca Ragıp Paşa, şiirlerini tekellüfle söyler, fakat Sami gibi letafetten boş bırakmaz. Nabi gibi “irsal-ı mesel”e meyillidir. Bu da İran eserleri ile meşgul olmasından, özellikle de Saib’i örnek almasından ileri gelir. Koca Ragıp Paşa’nın tarih alanında telif ve çeviri yapıtları da vardır.
ESERLERİ
- Divan (1837’de Münşaat’ı ile birlikte basıldı.
- Münşaat (Mektup örnekleridir, Telhisat adı ile de anılır)
- Fethiye ve Fetihname-i Belgrad (Belgrad’ın fethi ile ilgilidir, 1939)
- Mecmua-i Ragıp Paşa (Türkçe, Arapça, Farsça manzume ve düzyazı edebî parçalardan oluşur)
- Tahkik ve Tevfik (Sultan I. Mahmut ile Nadir Şah arasındaki muhaberat, iki devlet arasındaki müzakereler bulunan bu yapıt, Osmanlı-İran ilişkilerinin tarihi açısından önemli bir eserdir)
- Sefinetü’r-Ragıp (Arapça kaleme alınan bu yapıt, muhadarat ilmi ile ilgilidir)
- Matlau’s-Sa’deyn (Semerkandî’den çeviri, tarihle ilgili)
ESER ÖRNEKLERİ
KOCA RAGIP PAŞA DİVANI’NDAN
GAZELLER
GAZEL I
Cevher-i tıg-i tegafül piç ü tab olmuş sana
Aks-ı hun-ı aşıkan reng-i hicab olmuş sana
Sevdiğim şayestedir olsan yine mest-i gurür
Ma’ni rengini-i hüsnün şarab olmuş sana
Sürme-i avaz-ı bidari-i bahtımdır benim
Ol siyehkari-i müjganın ki hab olmuş sana
Berk-i ateşgun-ı ruhsarın değildir hun-çekan
Tab-ı ruyından gül-i hayret nikab olmuş sana
Ab u nabın dem-bedem içtikçe efzun eyledin
Hun-ı Ragıb guyıya sahba-yı nab olmuş sana
GAZEL II
Elinden çekdiğim saki-yi dehrin niş ü semdir hep
Benim sahba diyü nuş etdiğim zehrab-ı gamdır hep
Sevad- leşker-i sevda serinde dud-ı dil çetri
Gedayan-ı ser-i kuy-ı muhabbet muhteşemdir hep
Ne keyfiyyetle sersar-ı muhabbet olduğum bilmem
Bana eshab-ı şadiden nasib ü behre kemdir hep
Gehi naz u tegafül gah bar-ı derd-i hicranın
Benim çektiklerim ey bivefa senden sitemdir hep
Sen etdikçe teveccüh oldılar agyar rü-gerdan
Derinden dur eden şahım beni lutf u keremdir hep
Kemalinden değildir dağ ber-dil kimseye kimse
Medar-ı hıkd u kin gavga-yı dinar ü diremdir hep
Beni hem-şu’le-i avaz-ı bülbül eyleyen Ragıb
Sükut-ı can-güdaz-ı naz ile ol gonce-femdir hep
GAZEL III
Nedir ey gönül bu hayret neden ah ü vaha ruhsat
Meğer eylermiş bir afet seni vakf-ı derd-i hasret
Nice afet-i can sitem-aferin fettan
Nigehi bela-nigehban müjeler kaza-niyabet
O nigah-ı çeşmi pür-gü o remide tarz-ı ahü
O dü ebruvan-ı dil-cü dili etmesün mi garet
Ruh-ı ali gülgül olmuş ham-ı zülfi sünbül olmuş
Lebi sorma bir mül olmuş ki verir cemada halet
Ala destine piyale vere buseden nevale
Bakılır mı kıyl u kale getürür mi tevbe takat
Leb-i naz-ı dür-feşanı ede nükteler zebanı
Dahi handeler nihani vere ihtimal-i vuslat
Külehin edip şikeste ola çeşmi mest-i haste
Ala tığ-i nazı deste vere bezme şur ü dehşet
Tarabın olup hıtamı vere kaddine hıramı
Ede raks içün kıyamı o zaman kopar kıyamet
Ne hayal-i Saib ister ne kemal-i Talib ister
Buna tab’ı Ragıb ister vere böyle hüsn-i zinet
ATASÖZLERİ
“Alem-i ab” hoş-havalık ile meşhur iken, saffetini bulmadım, bana uygun düşmedi
*
Rehber lazım değildir, hemen yol kesici olmasın. Hızır’a muhtaç olmamak bana halis hidayettir.
*
Kalemin cızırtısı sanma, bu gürültü kelimeleredir. Hızır’a muhtaç olmamak bana halis hidayettir.
*
Gökyüzü bir mumu yaksa birini söndürür. Mehtap meclise safa verir, pervaneyi takdir eder.
*
Elbise uygun düşünce güzelliği daha da artırır. Sözün yeni gelinine parlaklığını “tabir” verir.
*
Zatının feyzi zamanın acılığından eksilmez. İçki acı oldukça neşesi artar, kuvvetlenir.
*
Kase ağzına kadar dolu olunca fağfur da olsa ses vermez. Servet arttıkça zenginler cimrileşir.
*
Emelden uzak oluşumuz kendimizdendir. Rehavet felekte değil, kusur bizdendir.
*
Vakitsiz ıstırap, neşe istemez. Tekellüfsüz iş, yerinde kendini gösterir.
*
Kötü huylu kişi, ne zaman ki laf arasında “ilham” eser; çingene kahramanlığından bahsederken hırsızlığını söyler.
*
Hikmet şivesi elbette yine mizaca uygundur. Doktorun yalanı olsa da, hastanın sıhhatini söyler.
*
Rahatına düşkünlerin ülfeti adamı ağırcanlı eder. Yumuşak yatak üzerinde hafif meşreplerin uykusu taş gibi ağır olur.
*
Hakikat ehline yol göstericinin yardımı yetişir. Bu yolda salike Hızır, istemez, Allah yetişir.
*
Akıl, laubali rahatlık vaziyetine manidir. Bunda akıllılar, delilik zevkine hasret çeker.
*
Siyah saçım omzumda perişan göreli inleyen aşıkın gördüğü düş hep karışıktır.
*
Baht olmayınca, tabiat güzelliği neye yarar? Yanlışsız da olsa halk hatasını arar bulur
*
Ragıp, taraf taraf sevk eyleyen Allah’ın takdiridir. Kimsenin elinde kendi isteği dizgini yok.
*
Taklid ehli ile gönlü aydın olan üffet eder mi? Gül goncası yaprağının resminde çiğ tanesi olur mu?
Gönül derdini söyle, her ne çıkarsa kısme
*
Sine sazım değme mızraptan feryat eder mi?
*
Dile düşen nimette lezzet olmaz
*
Bizim de hissemize arifane sabır düşer
*
Himmet ehlinin sığınağına yine himmet ehlidir
*
Haksızlığa uğrayanın kim olduğunu sorsalar gaddar kendini gösterir
*
Omuzlar, zahmet çekmeden şerefe layık olur?
*
Mizacın feyzi başkadır, yüzün şuhluğu başkadır
*
Zor beğenen kişi, aşk belasını arar bulur
*
İhtiyacını rüşvet istemeyen bir kapıdan iste
*
Neşe, istektedir, hasıl olduktan sonra o neşe olmaz.
*
Yiğit, düşmanının muradına nail olmamasından dolayı sevinmez
*
Binlerde dostu olan döneklerden vefa gelmez
*
Tur ağacı her zaman “yedi-i beyza” (beyaz el) vermez.
*
Ateş içindeyim, senin haberin yok mudur?
*
Ey hoca, yoksa sen Kabe’yi Halil’in hanı mı sandın?
*
İnsanların ayıbını ortaya çıkarmaktansa, elbiseni soymak daha iyidir.
*
Bize baş ağrısı veren hep neşe ümididir.
*
Ey hoca, marifet kumaşı Hind’den gelmez
*
Alemde kimse gördüğünden ayrı olmasın!
*
Gamze efsununu okuma, canıma değdi
*
Ya Rab, layık olmayanlardan hiç birisi adam (ayan) sırasına girmesin
*
Bilen gönülde dünya için keder olmaz.
KAYNAKÇA: Murat Uraz / Râgıp Paşa (1940), İhsan Işık, Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri II (1972), Muallim Naci, Osmanlı Şairleri