HAYATI
XV. yüzyıl divan şairlerinden. Asıl adı İsmail’dir. Muhtemelen XV. yüzyıl başlarında Niğde’de dünyaya geldi ve uzun yıllar orada yaşadı. Kemal Ümmi’nin yaşamı hakkında fazla bilgi yoktur. Ancak onun Şeyh Cemali Halveti pirdaşlarından ve Muhammed Bahaeddin-i Erzincani’nin halifelerinden biri olduğu konusunda bütün kaynaklar birleşmektedir. Kaynaklarda Kemal Ümmi’nin Karaman’da vefat ettiği kaydedilmekte ise de, türbesi Niğde’nin Yenice mahallesindedir.
Kemal Ümmi, halk arasında efsaneleşen büyük dervişlerdendir. Şiirleri dini ve tasavvufi yoldadır. Dili oldukça kuvvetlidir. Şiirlerinde öz ve arkaik Türkçe kelimelere sıkça rastlanmaktadır. Kemal Ümmi, böylece Türk nazmını çok kere Türkçe kelime ve kafiyeler ile işlemektedir. Divan’ı, münacaatlar, naatlar, kaside, gazel ve mesnevi şeklinde dini ve dervişane öğütlerle doludur. Allah’a hitap ederken:
“Ey ölüleri hayata getiren,
Kuru ağaçta üzümler bitiren”
gibi pek çok sade mısralar göze çarpmaktadır.
Bununla beraber, Arap, Acem edebiyatına ve divan şiiri estetiğine aşina olduğu görülen derviş şair, bazı manzumeleri söz sanatlarıyla da işlemekte, özellikle cinaslı kafileyeler ile de şiirler yazmakta, Divan’ında muhtelif aruz vezinleri, devrine göre, kudretle kullanmaktadır. Kemal Ümmi’nin 1428’de öldüğünü söylediği şeyhi Hoca Ali’ye bir mersiyesi, bir de methiyesi vardır. Methiyede:
“Yüz bine yakındır eli altında halife
Kim cümle icazetli kermateli velidir”
demektedir.
XV. yüzyılın belli başlı tekke şairlerinden biri olan Kemal Ümmi, yaşadığı zamandan XVIII. Yüzyıla kadar birçok ilahi şairlerine, bilhassa aruzla yazanlara ruh, eda, şekil ve kafiye bakımından örnek olmuştur.
ESERLERİ
- Divan
- Kırk Armağan
- Hikâye-i Hazîre-i Kuds
- Risâle-i Vefât
- Risâle-i Îmân
- Ahlâk Risâlesi
ESER ÖRNEKLERİ
İlahi derdimendem çare senden
Girü merhem sen ur bu yâre senden
*
Bu derdüme ki bi-derdem hemişe
Girü derd isterem bir pare senden
*
Hakim-i bi-zeval sensin ki daim
İrür timar her bimare senden
*
İlahi lütf u ihsan fazl u derman
Bugün bu derde ah ü zare senden
*
Cigerüm başlı gözüm yaşlı her dem
Şu hasretinde yüzüm kere senden
*
Nite mahrum kılasun şol kulunı
Ki suçun dileyüp yalvare senden
*
Eğerçi sen bana benden yakınsın
Veli ben olmuşam avare senden
*
Senün aşkunı ister dü cihanda
Bu kemter aşık-ı biçare senden
*
Bana sen ver seni benden beni al
Çün irmek dilerem sen yâre senden
*
İlahi seni senden “şey”en lillah”
Beni benlik niçe bir çare senden
*
Kemal Ümmi’ye göster doğru yolı
Ki senün birle sana vare senden
KAYNAKÇA: Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmânlı Müellifleri. C. I. Ankara: Bizim Büro Yay., Kocatürk, Vasfi Mahir (1964). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi, Uçman, Abdullah (1986). “Kemâl Ümmî”. Büyük Türk Klasikleri. C. III. İstanbul: Ötüken Neşriyat. 39-41.