HAYATI
Tarihçi, fikir adamı ve şair. 1889’da Libya’da dünyaya geldi. 12 Haziran 1967’de İstanbul’da yaşama veda etti. Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi. Dânişmendoğulları Beyliği’nin kurucusu Dânişmend Gazi soyundan gelmektedir. Babası Cebeligarbî mutasarrıfı Emîr Mehmed Kâmil Bey, annesi Melek Hanım’dır. Bazı yapıtlarını Muhti Çelebi, Hayali Çelebi ve Rabia Hatun imzaları ile kaleme aldı.
Özel bir eğitim görüp Şam İdâdîsi’nden mezun olduktan sonra İstanbul’a giderek Mekteb-i Mülkiyye’ye giren İsmail Hami Danişmend Temmuz 1912’de buradaki öğrenimini tamamladı. Daha sonra bir süre Paris’te College de France’de okudu. Yurda döndükten sonra Hariciye Nezareti’nde katiplik ve Maliye Mektebi’nde öğretmenlik yaptı. 1913’te Dârülfünun Edebiyat Şubesi dinler tarihi müderris muavinliğine, üç ay sonra da Mekteb-i Mülkiyye siyasî ve medenî tarih muallim muavinliğine getirildi. 1914’te Bağdat Mekteb-i Hukuk müdürlüğüne nakledildi ve I. Dünya Savaşı sonunda Bağdat’ın elden çıkmasına kadar burada kaldı.
İsmail İsmail Hami Danişmend, kendi çıkardığı Memleket gazetesinin başyazarlığını ve sorumlu müdürlüğü görevini yürüttü. Gazetesi kapatılınca Milli Mücadale’ye katılmak üzere Anadolu’ya geçti ve İstanbul delegesi olarak Sivas Kongresi’nde divan katipliği yaptı. Sivas’ta çıkan İrade-i Milliye gazetesine başyazar oldu. Cumhuriyet ilan edildikten sonra uzun süre Paris’te yaşadı. Yurda döndükten sonra resmi hiçbir görev almadı ve kendisini dergi yayımcılığı ve tarih araştırmalarına verdi. Türk ve İslâm tarihini Türkçü bir ana fikre bağlı olarak inceledi. Özellikle 1939’da yayına başlayan aylık Türklük Mecmuasının başyazarı olarak yazdığı çeşitli makaleler, tarih ve edebiyat açısından büyük önem taşıdığı belirtildi.
Arapça, Farsça ve Fransızca dillerini bilen ve Latince ile Sümerce metinleri de anlayabilen İsmail Hami’nin geniş bir kültür birikimi vardı. Alanında önemli bir kaynak eser olan “İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi” ve diğer bazı tarih çalışmalarında, Türkçü bir tavır ile kişileri soylarına göre değerlendirdiği için birtakım eleştiriler almışsa da başvurduğu yerli ve yabancı, yazma, basma kaynaklar açısından önemini korumaktadır.
İsmail Hami Danişmend, gençlik yıllarından itibaren dönemin dergilerinde çoğu Muhti imzası ile divan tarzında olmak üzere şiirleri de yayımlandı. 1930’lardan sonra özel toplantılarda okuduğu, bir süre sonra Aile dergisinde yayımladığı Rabia Hatun imzalı şiirleri ile edebiyat çevrelerinde uzun yıllar tartışma konusu oldu. Rabia Hatun’un gerçek kimliği üzerine sürdürülen ateşli tartışmalar sonucunda İsmail Hami, şiirlerin genç yaşta ölen karısı Nazan Hanım’a ait olduğu söylemiştir. Ancak bu ‘itiraf’ konusunda elle tutulur bir kanıt yoktur. Sonraki yıllarda Rabia Hatun Şiirleri adı ile küçük bir kitap halinde yayımlanan ve hepsi otuz sekiz beyitten oluşan bu şiirler, mistik ve platonik bir aşkı anlatan lirik parçalardır.
ESERLERİ
ARAŞTIRMA-İNCELEME:
- Türklerle Hind Avrupalıların Menşei Birliği (I-II, 1935-1936)
- Destan ve Divan Edebiyatlarında İstanbul Sevgisi (1941)
- Ali Suavi’nin Türkçülüğü (1942)
- Türk Tarih Kurumuna Açık Mektup: Türk Kahramanlarına Ermenilik İsnadı Münasebetiyle (1945)
- İs tanbul Fethinin İnsani ve Medeni Kıymeti (1953)
- İstanbul Fethinin İnsani ve Medeni Kıymeti (1953)
- Fâtih’in Hayatı ve Fetih Takvimi (1953)
- İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi (I-IV, 1947-1955)
- Baltacı’nın Prut Zaferi (1955)
- Türkiyat ve İslâmiyat Tetkikleri Külliyatı (1956)
- Türkler ve Müslümanlık – Türk Irkı Niçin Müslüman Olmuştur ? (1959)
- Dinde Reformcular (Eşref Edib, A. F. Başgil, N. Topçu ve M. R. Ogan ile, 1959)
- Garb Menba’larına Göre Garb Medeniyetinin Menba’ı Olan İslâm Medeniyeti (1961)
- Garb Menba’larına Göre Eski Türk Seciyye ve Ahlâkı (1961)
- Sadrazam Tevk Paşa’nın Dosyasındaki Resmî ve Hususi Vesikalara Göre 31 Mart Vak’ası (1961)
- Garb Menba’lanna Göre Eski Türk Demokrasisi (1964)
- Türklük Meseleleri (1966)
- Garb İlminin Kur’an-ı Kerîm Hay ranlığı (1967)
- Sümer-Türk Birliği (2 cilt, 1967)
- Tarihî Hakikatler (1979)
SÖZLÜK:
- Türkçe-Osmanlıca-Fransızca Sözlük (1935)
- Fransızca-Türkçe Resimli Büyük Dil Klavuzu (Reşat Nuri, Ali Süha ve Nurullah Ataç ile I-III, 1935)
- Osmanlıca-TürkçeFransızca Sözlük (1936)
- Fransızca Kıyasî ve Gayr-ı Kıyâsî Fiiller (Ali Süha ile, 1936)
- Tarih ve Coğrafyaya Ait Değişik İsimler Lügati (1937)
- Tarihî Meseleler ve Menkıbeler Lugati (1966)
ŞİİR:
- Rabia Hatun Şiirleri (1961)
ÇEVİRİ:
- Seyyid (Cornille’den, 1938)
- Nikomed (Cornille’den, 1938)
- Cimri (Molière’den, 1943)
- Hastalık Hastası (Molière’den, 1943)
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013), İsa Kocakaplan / Edebiyatımızda Rabia Hatun Skandalı (Türk Edebiyatı, sayı: 216, 1961), Mücellidoğlu Ali Çankaya / Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (c. IV, 1968), Uluğ İğdemir / Sivas Kongresi Tutanakları (s. 59-65, 1969), Mehmet Kaplan / Şiir Tahlilleri II: Cumhuriyet Devri Türk Şiiri (s. 402-404, 1984), Sina Akşin / İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele (I, 1983), Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi (III, 1983), Cevdet Küçük / “Dânişmend, İsmail Hâmi” (TDV İslam Ansiklopedisi (c. 8, s. 465-467, 1992)
