HAYATI
Yazar, tarihçi ve din alimi. 1869’da İzmir’de dünyaya geldi. 1946’da Ankara’da yaşama veda etti. Ankara Asri Mezarlığı’nda toprağa verildi. Çubukçu Hüseyin Efendi’nin torunu ve yedek yüzbaşı Hasan Efendi ile Giritli Hafize Hanım’ın oğludur. Küçük yaşta iken babasını kaybeden İsmail Hakkı İzmirli, kardeşi ile birlikte annesi tarafından yetiştirildi.
Ortaöğrenimini İzmir Rüştiyesi’nde tamamlayan İsmail Hakkı İzmirli, 1984’te Darülmuallim’in Aliye’den (İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu) mezun oldu. Daha sonra bir süre de Fen Fakültesi’nde ve Ankara’da Mülkiye’de öğrenim gördü. Medrese eğitiminin ardından icazet aldı. Mülkiye, Muallim Mektebi, Edebiyat Fakültesi, Hukuk Mektebi ve Darüşşafaka gibi pek çok okulda Arapça, usul-i fıkıh, tarih, felsefe, dinler tarihi, İslam felsefesi ve kelam derslerini okuttu. Daha sonra Maarif Nazırlığı Teftiş ve Muayene Heyeti azalığı görevine getirildi. Bir süre sonra da Darüşşafaka ve Darülmuallim müdürlükleri görevlerini üstlendi. İsmail Hakkı İzmirli, tüm görevlerin ardından Edebiyat ve İlahiyat fakülteleri dekanlığına atandı. Şeriyye Vekaleti Tetkikat ve Telifat-ı İslamiye azalık ve reislik görevlerinde de bulundu. Üniversite reformundan sonra ordinaryüs profesör olmuş ve emekliye ayrıldı. Yaşamının bundan sonraki dönemini bilimsel çalışmalar ile geçirdi.
İsmail Hakkı İzmirli, özellikle İslam Felsefesi ile ilgili çalışmaları adından söz ettirdi. Yazar, vefat etmeden önce dört bine yakın kitabını Süleymaniye Kütüphanesi’ne bağışlamış, yapıtlarından ötürü Maarif Vekaletince kendisine takdirname verilmiş, Fransa devleti de onu Akademi Nişanı ile ödüllendirmiştir. İslam ve Batı felsefesi, fıkıh ve kelam, ahlak, mezhep ve din, Kuran çevirisi ve tarih bilimi ile ilgili yapıtlarının sayısı ise otuzdan fazladır.
ESERLERİ
- Miyarü’l-Ulûm (1897)
- Mantık-ı Tatbıkî ve Fenn-i Esâlib (1909)
- Kitabü’l İfta ve’l Kaza (1910)
- İlm-i Mantık (1911)
- Hikmet-i Teşri (1912)
- Usul-i Fıkıh Dersleri (1913)
- Arab Felsefesi (1913)
- Fenn-i Menahic (1913)
- Muhtasar Felsefe-i Ulâ (1913)
- Mizanü’l İtidal (1913)
- Felsefe Dersleri (1914)
- İlm-i Halef (1914)
- Siyer-i Celile-i Nebeviye (1916)
- Gazilere Armağan (Harbiye Nezareti’nin talebiyle yazıldı, 1916)
- Muhtasar Maarif-Ba’de’t-Tabia, Felsefe-i Hikmet I (1927)
- İslâmda İlk Tercüme (1919)
- Muhasebatü’l Kelâm ve’l Hikmet (1920)
- Felsefe-i İslâmiye Tarihi (1920)
- İhvan-ı Safa Felsefesi (1921)
- Mulahhas İlm-i Tevhid (1922)
- Ebu Bekir Razi ve Felsefesi (1922)
- Yeni İlm-i Kelâm (2 cilt, 1923-24, S. Hizmetli tar. Latin harfleriyle 1981)
- el Cevabü’s-Sedid fi Beyan-ı Dini’t-Tevhid (Anglikan Kilisesine cevap, 1923)
- İslâm Felsefesi Tarihi 1 (1924)
- Din Dersleri (Lise 1 için, 1925)
- Mustasvife Sözler mi, Tasavvufun Zaferleri mi-Hakkın Zaferleri (Şeyh Safvet Yetkin’in Tasavvuf’un Zaferleri adlı kitabına cevap, 1925)
- Yahudilik, Hristiyanlık, Müslümanlık (1926)
- Arap Filozofu Yakup el-Kindî (1926)
- Dürzi Mezhebi (1926)
- Meani-i Kur’an (Kur’an-ı Kerim meali, 2 cilt, 1927, Türkçe Kur’an-ı Kerim adıyla 1932
- Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı adıyla 1977)
- Müslüman Türk Hukuku ve Dini (1935)
- Müslüman Türk Filozofları (1936)
- Şark Kaynaklarına Göre Müslümanlıktan Evvel Türk Kültürünün Arap Yarımadası’nda İzleri (1937)
- Altınordu Devleti Tarihine Ait Metinler (T. Hause’den çeviri ve eleştiriler, 1941)
- İslâm Mütefekkirleri ile Garp Mütefekkirleri Arasında Mukayese (1944, S. Hayri Bolay’ın sadeleştirmesiyle 1973)
- Tarih-i Kur’an (3. bas., 1955, önce Meani-i Kur’an’la birlikte basılmıştı).
KAYNAKÇA: İhsan Işık Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).