HAYATI
İlhami, Osmanlı padişahlarından III. Selim’in şiirlerinde kullandığı mahlastır. 1761’de İstanbul’da dünyaya geldi. 1808’de İstanbul’da yaşama veda etti. Laleli’de toprağa verildi. II. Mustafa’nın ve Mihrişah Sultan’ın oğludur. 1789’da, Fransız Devrimi’nin patlak verdiği yılda, amcası I. Abdülhamit’ten sonra tahta çıktı. Padişahlığı süresince Rusya ve Avusturya savaşları, Fransa’nın Mısır’ı istilası, Vehabilerin Hicaz’da başkaldırması, Tepedelenli Ali Paşa’nın Yanya’da ayaklanması önemli olaylar arasındadır. Nizam-ı Cedit adı ile bir ordu düzenlenmeye girişmiş, Mühendishane’yi, Kumbarahane’yi ve Selimiye Kışlası’nı yaptırmıştır. Fransa’dan yeni bir askeri eğitim vermeleri için uzmanlar getirtmiştir. Düşündüklerini bütünü ile gerçekleştiremeden Kabakçı ayaklanması sonucu 1807’de tahtan indirilmiş ve yerine IV. Mustafa getirilmiştir. Alemdar Mustafa Paşa’nın onu yeniden tahta çıkarmak için İstanbul’a yürümesi üzerine öldürüldü.
Batılılaşma hareketinin Tanzimat’tan önceki en önemli aşamalarından biri olarak sayılan III. Selim dönemi, girişilen “ıslahat hareketleri” ile anılır. Aslında Nizam-ı Cedit deyimi Avrupa’nın bilim, teknik ve deneylerinden yararlanmak yolu ile yönetimden, tarım ve ekonomiye yapılması zorunlu görülen bütün reformları karşılamaktadır (A. Cevdet Eren). III. Selim’in önemi de düzenin ekonomiden başlayarak temelinden çökmekte olduğunu görmesinden ve bu çöküşten kurtulma yollarını aramasından gelir.
Şiddetten kaçınan, yumuşak huylu bir padişah olarak nitelenen III. Selim’in düzenlenmiş bir Divan’ı ve pek çok bestesi vardır. Besteleri Türk musikisinin klasikleri arasında yer alır. Klasik Türk Müziğindeki “suzidilârâ”, “şevkefzâ”, “şevk-u tarâb”, “arazbarbûselik” ve “nevakürdi” makamları onun buluşlarıdır. Dini müzik olarak “ayin”, “durak”, “naat”, “ilahi” formunda; dindışı müzik olarak “kâr beste”, “semai”, “köçekçe”, “şarkı”, “peşrev”, “saz semaisi” formunda altmış adetten fazla eser bestelemiştir. Başta Dede Efendi olmak üzere Türk musikisi bu dönemde altın çağını yaşadı. İlhami mahlası ile kaleme aldığı şiirler ise din dışı klasik divan şiirinin bütün özelliklerini taşımaktadır. III. Selim’in Divan’ı ise basılmadı.
ESERLERİ
- Divan
ESER ÖRNEKLERİ
Dağ-ı sinem göricek hün ile alude benim
Rahm idüp halime ezhar-ı gülistan ağlar
Kesilmez her gice ta subh olunca rişte-i ahım
Gehi dilberden eyler dil gehi ağyardan feryad
KAYNAKÇA: Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1977). “Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı”. Belleten 161: 102-106, Yılmaz, Kâşif (2001). III. Selim (İlhamî): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Yay, Yücebaş, Hilmi (1960). Şair Padişahlar. İstanbul: Ahmed Halid Yaşaroğlu Yay.