HAYATI
Türk yazar, şair ve akademisyen. 14 Nisan 1936’da İstanbul’da dünyaya geldi. Bazı yapıtlarını Ali Hikmet, Osman Şirvan, Yavuz Ömercanoğlu, İrfan Külyutmaz imzaları ile kaleme aldı. Orhangazi’de (1939-45), Terme’de (1946-49) ve Şebinkarahisar’da (1949-50) kaymakamlık yapmış olan Yahya Hikmet Yavuz (1898-1967) ile Vecide Hanım’ın (1910-1982) oğludur.
Babasının görevleri nedeni ile ilk ve orta eğitimini Anadolu’nun çeşitli yerlerinde okuyan Hilmi Yavuz, liseyi 1934’te Kabataş Erkek Lisesi’nde tamamladı. Daha sonra İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne devam etti. Hukuk eğitimini yarıda bırakarak gazetecilik yapmaya başladı, muhabirlik ve sekreterlik yaptı. 1964’te İngiltere’ye giden Hilmi Yavuz, burada BBC’nin Türkçe yayınlar bölümünde görev aldı. Bu dönemde Londra Üniversitesi’nde felsefe öğrenimini gördü. 1969’da yurda döndükten sonra Cumhuriyet gazetesi ve çeşitli yayınevlerinde çalıştı. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi ve Boğaziçi Üniversitesi’nde uygarlık tarihi, felsefe ve modern mantık derslerini okuttu. Meydan Larousse Ansiklopedisi yazı kurulunda (1970-71) ve Gelişim Yayınları’nda (1972-78) çalıştı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri daire başkanlığı yaptı. Şiirlerinden Gönül Paçacı tarafından yapılan besteler “Sevda Derinlerdedir” adıyla yayımlandı (Kalan Müzik, 1995).
Hilmi Yavuz’un ilk şiiri “Sabahların Türküsü”) Kabataş Erkek Lisesi’nde öğrenciyken okulun öğrenci dergisi Dönüm’de (15 Aralık 1952) çıktı. Sonraki yıllarda yazı ve şiirleri Küçük Dergi, Yeditepe, a, Varlık, Şiir Sanatı, Papirüs, Yeni Ufuklar, Gösteri, Milliyet Sanat gibi pek çok dergide ve Milliyet, Cumhuriyet, Zaman gibi pek çok dergi ve gazetede yer aldı. İkinci Yeni anlayışına koşut, imgeci, özde yoğunlaşıp biçimde yetkinleşmeyi amaçlayan ilk şiirlerini, geniş bir kültür birikiminin değerlendirildiği yeni şiirleri izledi. Geleneğin, çağdaş bir bakış açısını ve yeni şiirin olanaklarıyla yoğrulduğu, biçim ile özün dengelendiği usta işi örnekler verdi.
Hilmi Yavuz, şairliğinin yanı sıra felsefe ve kültür alanlarında yazdığı kitapları ve “anlatı”larıyla da dikkat çekti. Füsun Akatlı’nın deyişiyle “felsefeyi kuşatıcı bir üst sorunsal olarak” gördü. İnceleme, çözümleme ve değerlendirmeler yaptığı felsefe yazılarında Doğu-Batı çatışmasının üzerinde durdu. Kültür, dil ve edebiyat alanlarındaki birikimlerini, düşüncelerini kimi zaman bir araştırmacı ya da felsefeci, kimi zamansa bir denemeci üslubuyla, makale, inceleme ve notlar’la okura iletti.
ÖDÜLLER
- Doğu Şiirleri ile 1978 Yeditepe Şiir Ödülü
- Zaman Şiirleri ile 1987 Sedat Simavi Büyük Edebiyat Ödülü
ESERLERİ
Şiir:
- Bakış Kuşu, İst.: Yeditepe, 1969
- Bedreddin Üzerine Şiirler, İst.: Cem, 1975
- Doğu Şiirleri, İst.: Cem, 1977
- Yaz Şiirleri, İst.: Cem, 1981
- Gizemli Şiirler, İst.: Cem, 1984
- Zaman Şiirleri, İst.: Şiir Atı, 1987
- Hüzün ki En Çok Yakışandır Bize, İst.: Can, 1989 (önceki kitaplarının yanı sıra Mustafa Subhi Üzerine Şiirler’in de yer aldığı Toplu Şiirler)
- Söylen Şiirleri, İst.: Arba, 1989
- Ayna Şiirleri, İst.: Anadolu Sanat, 1992
- Gülün Ustası Yoktur, (Toplu Şiirler 1) İst.: Can, 1993
- Erguvan Sözler, (Toplu Şiirler 2) İst.: Can, 1993
- Çöl Şiirleri, İst.: Varlık, 1996
- Akşam Şiirleri, İst.: Varlık, 1998
- Yolculuk Şiirleri, İst.: Can, 2001
- Hurufi Şiirler, İst.: YKY, 2004
- Büyü’sün Yaz, (Toplu Şiirler) İst.: YKY, 2006
- Kayboluş Şiirleri, İst.: YKY, 2008
Deneme-Anı:
- Denemeler, Karşı Denemeler, İst.: Bağlam, 1988
- İstanbul Yazıları, İst.: Anadolu Sanat, 1991
- İstanbul’u Dinliyorum, İst.: Anadolu Sanat, 1993
- Âh Kadınlar, İst.: Parantez, 1996; Denemeler, İst.: Boyut, 1996
- Kendime, İstanbul’a, Kadınlara Dair, İst.: Boyut, 1997
- Geçmiş Yaz Defterleri, İst.: Can, 1998
- İnsanlar, Mekânlar, Yolculuklar, İst.: Boyut, 1999
- Deneme, (Denemeler, Karşı Denemeler’in genişletilmiş basımı), İst.: Boyut Kitapları, 1999
- Ceviz Sandıktaki Anılar, İst.: Can, 2001
- Budalalığın Keşfi, İst.: Can, 2002; Kara Güneş, İst.: Can, 2003
- Söz’ün Gücü, İst.: Dünya, 2003
- Bulanık Defterler, İst.: YKY, 2005
- Yüzler ve İzler, Ank.: Aşina Kitaplar, 2006.
Makale-İnceleme-Notlar:
- Felsefe ve Ulusal Kültür, Ank.: Bilgi, 1977
- Roman Kavramı ve Türk Romanı, Ank.: Bilgi, 1977
- Kültür Üzerine, İst.: Bağlam, 1987
- Felsefe Üzerine, İst.: Bağlam, 1987
- Yazın Üzerine, İst.: Bağlam, 1987
- Dilin Dili, İst.: Arma, 1991
- Okuma Notları, İst.: Simavi, 1993
- Osmanlılık Kültür Kimlik, İst.: Boyut, 1996
- Yazın Dili ve Sanat, İst.: Boyut, 1996
- Felsefe Yazıları, İst.: Boyut, 1997
- Modernleşme, Oryantalizm ve İslam, İst.: Boyut, 1998
- İslam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar, İst.: Boyut, 1999
- Özel Hayattan Küreselleşme’ye, İst.: Boyut Kitapları, 2001
- Biz Bu Dünyadan Değil miydik?, İst.: Dünya, 2007
- Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar, İst.: YKY, 2008
- Batı Uygarlık Tarihine Bir Giriş, (B.Pelvanoğlu ile) Ank.: Aşina, 2008
- İslam’ın Zihin Tarihi, İst.: Timaş, 2009
Anlatı:
- Taormina, İst.: Afa, 1990
- Fehmi K.’nın Acayip Serüvenleri, İst.: Afa, 1991
- Kuyu, İst.: Afa, 1994
- Üç Anlatı, (toplu anlatılar) İst.: Can, 1995
Röportaj:
- Şiir Henüz, İst.: Est&Non, 1999
- Şiirim Gibi Yaşadım, (Hz. C.B.Yüce) İst.: Dünya, 2006.
Çeviri:
- Bilim ve Din (B. Russell), İst.: Varlık, 1972
- Şiirler (P. Neruda), İst.: Cem, 1971.
ESER ÖRNEKLERİ
HİLMİ YAVUZ ŞİİRLERİ
GÖMÜ
Gömüdeki gül neyse, güldeki gömü odur
Yaz
Bunu nereden bilesin
Sen, sevdaları kar
Aynaları kışlak
Ve derinden
Kuş aynada kışladı
Kargışlarda yüzen
Sen değilsin
Yaz basar, mavi bir leş olan yaz
Ve amber
Bir çevrimdir sevda
Ay dolanır, kara, yaz dolanır, kara dönüşür
Birbirine gibisin
Güldeki gömü neyse, gömüdeki gül odur
Yaz bilindi, yaz yaz!
Bilinsin
GEÇMİŞ
…
babam didinirmiş hababam
fincan çekilirmiş sırtına
uzun ırmakları yorgunluğun
oturma odamızdan geçermiş
derken gökyüzü girmiş araya
derken giriş o giriş
ibrişim örülü bencilliğimi
büküp eğiren hep kelimelermiş
bir çağ adı gibi hep anılacak
diye düşünmüştüm ama değilmiş
ey özenle dokunmuş sırmalı kumaş
bir kez bile giyilmeden eskimiş
…
FIRTINA
…
benim özel bir tarihim olmadı
başlamak için en ilkel gereçlerle
ilk kumaşı biçenlerin tüylü sıkıntısına
duyulurdu bungun ve boğunuk
sağrıları tere batmış at biçimlerinin
sazlıklarda doludizgin koşturulduğu
(sen benim fırtına gecelerimsin)
fırtına başlatılır ilk tecimevlerinde
ölü testiler satılır ırak günlerden
ayı postlarından kürkleri iznik’li çömlekçilerin
gemi direkleri gibi sağlam yalnızlıkları
cam dışlarında büyürdü fesleğenler
gümüş koşumlar yaptılar
usta işi bakışlara vurmak için
bölüşmüştük acı mısır ekmeğini oysa
otlardı sürülerimiz yıldızlı göl gecelerinde
…
YALNIZLIK BİR TARİHTİR
…
yalnızlık bir tarihtir ikimiz
dururuz odalarda bir giysi gibi
en kalın soluklarla çekiyor ipi
kimbilir kimlere kalmışlığımız
yalnızlık bir tarihtir sen misin
bir geçmişi sürüp giden ak turna?
ya benden önceydi ya da çok sonra
bir halk türküsüne gül olan sesin
yalnızlık bir tarihtir onlarda
gök dediğin iki kuşun arası
ey ilkyazlı gülüşlerin sonrası
ansızın donuyor gül, bakışlarda
…
BOŞ BAKIŞ
boş bakış durdurur bir çırpıda
bir martıyı denize değdiği yerde
boş bakış doğumlarda ve ölümlerde
taş üstüne taş koymayan fırtına
boş bakış uykulu yaz öğleleri
yitik yusuf karanlık kör kuyularda
boş bakış çerçeveye koyar da
asılır duvar resmine çevirir anneleri
DALGIÇ
…
hiç bir şeyi seviyor ki bakıyor
çiçekleri göz yerine koyup bakıyor
ağaçların sözlüğünde yaprağın
diyor anlamı başka elbette
kim yaptı kiliseyi denirse
duvarcı isa’yı herkes biliyor
bin yıldır gece gündüz geliyor
bakıyor ki göz dediği kilise
…
KAYNAKÇA: BF (3 Nisan 1999); Necatigil, İsimler, 388; Kurdakul, Sözlük, 649-650; Karaalioğlu, 616; Özkırımlı, TEA, IV, 1215-1216; “Yavuz, Hilmi”, TDEA, VIII, 567-568; H. Yavuz, Şiir Henüz, (röportajlar) İst., 1999; C. Külebi, Şiir Her Zaman, Ank., 1985; D. Doltaş, Berna Moran’a Armağan: Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış (“Ayna Şiirlerinde Gelenek ve Çağdaşlık”), İst., 1997; F. Akatlı, “Hilmi Yavuz’un Felsefe Yazıları Üzerine”, Varlık, S. 1088 (Mayıs 1998); Tömer Dil Dergisi, Hilmi Yavuz Özel Sayısı, S. 91 (Mayıs 2000); U.Soldan, Şiirin Aynasındaki Simurg, İst., 2003; İ.H.Baran, Hilmi Yavuz Kitabı, Ş.Urfa, 2006; M.Yiğitbaş, Gülün Ustası Hilmi Yavuz, İst., 2008.