HAYATI
Türk edebiyatının ilk kadın romancısı. 22 Ekim 1862’de İstanbul’da dünyaya geldi. 13 Temmuz 1936’da İstanbul’da yaşama veda etti. Feriköy Mezarlığı’nda toprağa verildi. Bazı yapıtlarını Bir Kadın, Bir Hanım, Âliye, Mütercime-i Meram imzaları ile kaleme aldı. Tanzimat döneminin ünlü devlet adamlarından tarihçi Ahmet Cevdet Paşa ile Adviye Rabia Hanım’ın kızı; yazar Emine Semiye kardeşidir.
Öğrenimini özel hocaların yanında yapan Fatma Aliye, gençlik yıllarında gerek babasının, gerekse Ahmet Mithat Efendi’nin yakın ilgisi, yetişmesinde önemli rol oynadı. Arapçanın yanında Fransızca dersleri de aldı, ayrıca İslam felsefesi okudu. Babasının görevi dolayısıyla Halep, Yanya, Şam ve Beyrut’ta bulundu. 1878’de Kolağası Faik Bey’le evlendi.
Evlendikten sonra yazı hayatına girdi. Fransızcadan yaptığı çevirilerinde ve ilk yazılarında çeşitli takma adlar kullandı, ancak 1890’dan sonra kendi imzasını atabildi. Hanımlara Mahsus Gazete, Tercüman-ı Hakikat, İkdam ve Sabah gazetelerinde yazdı. Yazarlıkla beraber bazı önemli toplumsal etkinliklere de katıldı. 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı sırasında, şehit ve gazi ailelerine yardım amacıyla Cemiyet-i İmdadiye adlı örgütü kurdu ve yardım kampanyaları başlattı. Ayrıca Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin ilk kadın üyesiydi. şu ve dönemin bir kısım toplumsal etkinliklerine katılması edebiyat tarihlerinde yer almasına yol açmıştır.
Başlangıçta Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarını okuyarak yetişen Fatma Âliye ilk romanı Hayal ve Hakikat’i de onunla birlikte kaleme almıştır. İlk yapıtında Fransız romantiklerinin etkisi altında kalan yazar, giderek gerçekleri yansıtmıştır. Konuları daha çok Osmanlı ailesi içinde geçen romanlarında diğer yapıtlarına göre sade bir dil kullanmıştır. Yaşadığı dönem bakımından bir yenilik olarak mektup tarzında roman yazan, ayrıca anı, tarih ve felsefe kitapları da kaleme alan Fatma Âliye’nin bazı yapıtları Fransızca ve Arapçaya çevrilmiştir.
ESERLERİ
Roman:
- Hayal ve Hakikat, (Ahmet Mithat’la) İst.: Tercüman-ı Hakikat Mtb., 1309/1891
- Muhazarât, İst.: Ebüzziya Mtb., 1309/1891
- Refet, İst.: Kırk Anbar Mtb., 1314/1897
- Udi, İst.: İkdam Mtb., 1315/1898
- Enin, İst.: Karabet Mtb., 1328/1912
Diğer:
- Nisvan-ı İslam, İst.: Tercüman-ı Hakikat Mtb., 1309/1892
- Levayih-i Hayat, İst.: Hanımlara Mahsus Gazete Mtb., 1315/1898
- Taaddüd-i Zevcât’a Zeyl, İst.: Malumat, 1316/1899
- Teracim-i Ahval-i Felasife, İst.: Hanımlara Mahsus Gazete Mtb., 1317/1900
- İsti’lâ-yı İslam, İst.: Tahir Bey Mtb., 1318/1900
- Tarih-i Osmaniyenin Bir Devre-i Mühimmesi: Kosova Zaferi ve Ankara Hezimeti, İst.: Kanaat Mtb., 1331/1915
- Ahmet Cevdet Paşa ve Zamanı, İst.: Kanaat Mtb., 1332/1916
Çeviri:
- Meram (Volonté, G. Ohnet), İst.: Kaspar Mtb., 1307/1890
KAYNAKÇA: Ahmet Mithat, Fatma Âliye Hanım yahut Bir Muharrire-i Osmaniyenin Neşeti, İst., 1311/1893; M. Kızıltan, Fatma Aliye Hanım: Yaşamı, Sanatı, Yapıtları ve Nisvan-ı İslam, İst., 1993; ay, “Gizemli Bir Öykünün Peşinde”, Toplumsal Tarih, c. III, s. 16 (1995), s. 13-21; M. Kızıltan-T. Gençtürk, Atatürk Kitaplığı Fatma Aliye Hanım Katalogu-I, İst., 1993; İ. Enginün, “Fatma Âliye Hanım”, TDEA, III, 166-167; T. Toros, Mâzi Cenneti, İst., 1998, s. 217-222; H. E. Aşa, “Fatma Âliye Hanım”, DİA, XII, 261; A. Uçman “Fatma Âliye Hanım”, YYOA, I, 437.
