HAYATI
Felsefeci, eğitimci ve siyasetçi. 1858 yılında Lüleburgaz/Kırklareli’nde dünyaya geldi. 14 Ağustos 1914 günü Yeşilköy’deki evinde yaşamını yitirdi ve Camisi’nin avlusunda toprağa verildi. Tüccar Ali Efendi’nin oğludur.
İlk ve orta öğrenimini Lüleburgaz’da tamamlayan Emrullah Efendi, 1881’de Mülkiye Mektebi Yüksek Bölümü’nden mezun oldu. 1882’den sonra Yanya, Selanik, Halep ve İzmir vilayetleri Maarif Müdürü olarak görev yaptı. 1900’da Meclis-i Maarif’e üye seçilerek İstanbul’a geldi. İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra Galatasaray Lisesi Müdürü, Kırklareli Mebusu, 1909 ve 1911’de iki kez maarif nazırı oldu. 1 Ocak 1912’de kurulan Küçük Mehmed Said Paşa kabinesinde ikinci defa Maarif nâzırlığına getirildi. Bu sırada İttihat ve Terakkî Cemiyeti ile arası açıldı. Hükümetten ayrılmak istediyse de bu isteği sadrazam tarafından kabul edilmedi. İlk ve yükseköğrenimi teşkilatlandırdı. Üniversitede felsefe derslerini okuttu. Eğitim reformuna ilişkin verdiği layihaları TBMM’de başarıyla savundu. İlköğretim Kanunu’nu çıkarılmasına ön ayak oldu.
Servet-i Fünun dergisine makaleler kaleme aldı. 1902’de “Muhit ül Maarif(Edebiyat Ansiklopedisi) adında çok geniş tutulmuş bir ansiklopedinin ilk cildini çıkardı. Bu cildi sonradan düzelterek yayınlasa da “A” harfinin ortalarını geçemedi. 1886’da Selanik’te Mecelle-i Muallim adlı bir öğretmen dergisi çıkarmaya başlayan Emrullah Efendi, Servet-i Fünûn’da Emrî takma adıyla pedagoji konularında yazılar yazmıştır. Emrullah Efendi’nin Dârülfünun’da verdiği konferanslar zamanın bazı dergilerinde özet olarak yayımlanmıştır.
ESERLERİ
- Muhîtü’l-Maârif (ansiklopedi, 1. cilt, 1902)
- Yeni Muhîtü’l-Maârif (gen. 2. bas. 1914)
- Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyetinin Bin Üçyüz Yirmi Yedi Senesi Dördüncü Kongresinde Tanzim Olunan Siyasî Programa Dair İzahnâme (1914)
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013), Mehmet Ali Ayni, Dârülfünun Târihi, İstanbul 1927, s. 35-44, Nafi Atuf [Kansu], Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul 1932, II, 38-55, İbnülemin, Son Sadrıazamlar, III, 1150; IV, 1765, Son Asır Türk Şairleri, s. 147, 1018, 1880, 2016, Faik Reşit Unat, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihî Bir Bakış, Ankara 1964, s. 28, 48, 55, 124, Hasan Ali Koçer, Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Problemi, Ankara 1967, s. 55, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul 1970, s. 169-173, Türkiye Maarif Tarihi, I, 121; II, 675-676; IV, 1276-1280, 1287, 1302-1312, 1408, Reşat Özalp – Aydoğan Ataünal, Türk Millî Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilatı, İstanbul 1977, s. 20-23, Hilmi Ziya Ülken, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul 1979, s. 181-191, 200, İlhan Tekeli, Toplumsal Dönüşüm ve Eğitim Tarihi Üzerine Konuşmalar, Ankara 1980, s. 84-86, Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, Ankara 1982, s. 189-190.