HAYATI
Doğum tarihi ile ilgili elimizde herhangi bir bilgi bulunmayan Nazmî’nin Edirneli olduğu kaynaklarda; “Şehr-i Edirneden..”, “Edirneli” “Dârü’n-nasr ve’l-meymene olan şehr-i Edirnedendür, “Dârü’l-meyme şehr-i Edirnedendür.” “Edirnevî, “Edirneli olup…” şeklinde belirtilmiştir. 1554’te İstanbul’da yaşama veda ettiği de bilinmektedir. Asıl isminin Mehemmed (Muhammed) olduğu da kaynaklarda; “Mehemmed Beg” “Silahdar Mehemmed Çelebi” şeklinde ifade edilmiştir.
Edirneli Nazmi, Yeniçeri Ordusunda yer aldı. Yavuz Sultan Selim’in İran ve Mısır seferlerine katıldı. Kanuni döneminde ahkam katipliği yaptı. Nazmî, padişahın yakın ilgisini görüp meclislerine giren ve iltifatını kazanan şairlerden olduğu tarihsel kaynaklarda dile getirilmiştir. Edirneli Nazmî denilince akla hemen Türkî-yi Basît ile yazdığı şiirler gelir. “Türkî-yi Basît” kavramını bir terim olarak ilk defa Edirneli Nazmî tarafından kullanıldı. Ancak çok şiir yazan ve edebî sanatların hemen hepsine örnek vermek maksadıyla en basit ve en yaygın mazmunları sık sık tekrarlayan Nazmî’nin şairlik yönü oldukça zayıf olduğu edebiyat tarihçileri tarafından dile getirilmektedir.
Edirneli Nazmi’nin 46-48 bin beyitten oluşan ve herhangi bir ustalık görülmeyen Divan’ı, Arapça ve Farsça bir kelime ya da tamlama kullanmadan yazmış olması sebebiyle dil açısından önemlidir. Ayrıca, döneminde yazılan Nazireleri 3356 şiirden oluşan “Mecmua-i Nezair” adlı bir eseri bulunmaktadır. Basit Türkçe ile yazdığı şiirleri Milli Edebiyat akımının ilk örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir. Divanı’ndaki Türkçe şiirleri 1928 yılında Prof. Dr. Fuad Köprülü tarafından yayımlanmıştır. Nihal Atsız da aynı eseri üzerine bir inceleme çalışması yapmıştır. Edirneli Nazmi, döneminde kaleme aldığı şiirlerini saf Türkçe ile yazdığı bilinmektedir.
ESERLERİ
- Mecmau’n-nezâir
- Divan
- Pend-i Attâr Tercümesi
ESER ÖRNEKLERİ
DİVAN’DAN
GAZEL I
Sevdüğün kim sala çiğnetmek içün üstüne at
Sen de gönlünce alup atı önine yüri yat
Sevdügin kim gele odana sevinç ile gönül
Çıkar ol şenliğe dil-bendini götür göğe at
Sevgüsi birle ki benzüm sararup düşdüm ah
Sevdüğüm gördi dedi kim bu sayruya onat
Dünyenün ulularına kulı gibi yindek
Kullugile belki nice bir iki kat
Hey begüm Nazmi kulundur sen efendisi anun
Dile kullan eşigünde dile öldür dile sat
GAZEL II
Niçe bir dünye kaygusunda kalam
Niçe bir başuma gavgalar alam
Niçe bir dünyeye gönül verüp ah
Düşüp kaygu denizi içre dalam
Ola mı ki şenlik çalgusını
Gönül hoşluğı birle yine çalam
O çağlar kanı şenlik türküsiyle
Yine her yanaya avaze salam
Başumda yazu imiş Nazmi ol kim
Güzeller sevgüsi birle kocalam
KAYNAKÇA: Edirneli Nazmî, Divan, İÜ Ktp., TY, nr. 920, vr. 628a; Sehî, Tezkire, s. 133; Latîfî, Tezkire, s. 340; Âşık Çelebi, Meşâirü’ş-şuarâ, vr. 136b; Ahdî, Gülşen-i Şuarâ, Millet Ktp., Ali Emîrî, Tarih, nr. 774, vr. 193a-b; Âlî, Künhü’l-ahbâr, İÜ Ktp., TY, nr. 5959, vr. 420a; Kınalızâde, Tezkire, II, 996; Riyâzî, Riyâzü’ş-şuarâ, Nuruosmaniye Ktp., nr. 3724, vr. 141a; Hammer, GOD, III, 61; Flügel, Handschriften, I, 693; Gibb, HOP, III, 203-204; Ahmed Bâdî Efendi, Riyâz-ı Belde-i Edirne, Beyazıt Devlet Ktp., nr. 10392, s. 561; Sicill-i Osmânî, IV, 560; Osmanlı Müellifleri, II, 436; M. Fuad Köprülü, Millî Edebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirleri ve Dîvân-ı Türkî-i Basît, İstanbul 1928; a.mlf., Divan Edebiyatı Antolojisi, İstanbul 1934, s. 132-133; a.mlf., “Millî Edebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirlerinden Edirneli Nazmî”, HM, V/107 (1928), s. 42-44; V/108 (1928), s. 62-63; Sadettin Nüzhet Ergun, Tanzimat’a Kadar Muhtasar Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1931, İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013)