HAYATI
12 Aralık 1916’da Reyhanlı, Hatay’da dünyaya geldi. 13 Haziran 1987’de İstanbul’da hayatını kaybetti. Tam adı Hüseyin Cemil Meriç’tir. Fırsat Yoksulu takma adını da kullanmıştır. Balkan Savaşı sırasında Yunanistan’dan göç etmiş bir ailenin çocuğudur. Dimetoka ulemasından Hafız İdris Efendi’nin torunu olan Mahmut Niyazi Bey ile Zeynep Ziynet Hanım’ın oğludur. 1920-1936 yılları arasında Hatay’ın Fransa mandası olmasından dolayı, öğrenimini Fransız liselerine özgü bir program uygulanan Antakya Sultanisi’nde tamamladı. Bir süre İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne devam etti. Hatay’da ilkokul öğretmenliği, Tercüme Bürosu başkan yardımcılığı ve nahiye müdürlüğü yaptı. İstanbul’a gidiş gelişlerinde Nazım Hikmet, Kerim Sadi gibi isimlerle ahbaplık kurdu. 1939 yılında siyasi görüşleri sebebi ile kısa bir süre tutuklu kaldı. 1940’ta İstanbul’a giderek İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu’nda Fransız dili ve edebiyatı dersini okuttu. Elazığ Lisesi’nde Fransızca öğretmenliği, İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Okulu’nda okutmanlık yaptı. 1963 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde dersler verdi. Giderek artan miyop rahatsızlığı nedeni ile 1954’ten itibaren görme yetisini tamamıyla kaybetti.
Cemil Meriç ilk basılı ürünlerini lise yıllarında Hatay’da Karagöz gazetesinde; Fırsat Yoksulu takma adı ile kaleme aldığı şiirleri ve “Geç Kalınmış Bir Muhasebe” başlıklı yazısını 1936’da Yenigün gazetesinde yayımladı. 1941’de İnsan ve Yücel gibi dergilerde deneme ve eleştiriler yayımlayarak başladığı yazı hayatını ömrünün sonuna kadar aralıksız sürdürdü. Fransız edebiyatı ve düşüncesi üzerine eleştiriler ve incelemeler yazdı. Doğu ve Batı kültürlerini yorumlayıcı, bir bireşime varmayı amaçlayan yazılarının yanı sıra çeviriler de yaptı. Düşünür ve sosyolog yanı ağır basan yazılarında özellikler kullandığı bazı kelimeler, coşkulu üslubu ve temiz Türkçesi dikkat çekmektedir. İnsan, Yücel, Amaç, 20. Asır, Ayın Bibliyografyası, Gün, Dönem, Yapraklar, Yeni İnsan, Hareket, Türk Edebiyatı, Yeni Devir, Köprü, Doğuş, Kök ve Kubbealtı gibi dergi ve gazetelere sürekli denemeler kaleme aldı.
Cemil Meriç, Umrandan Uygarlığa adlı kitabıyla 1974 yılında ve Kırk Ambar adlı kitabıyla 1980 yılında Türkiye Millî Kültür Vakfı Armağanı’nı aldı. 1981 yılında Türkiye Yazarlar Birliğinin Üstün Hizmet Ödülünü Mehmet Kaplan ve Emin Bilgiç ile paylaştı. 1982’de Kayseri Sanatçılar Derneğinden inceleme dalında ödül aldı. 1986 yılında Kültürden İrfana adlı eseriyle aynı kuruluşun fikir dalı ödülünü kazandı.
Ahmet Kabaklı, Cemil Meriç hakkında Politikacısı, sosyalist, ümanist, yan geldimci, hatta milliyetçi aydını ile, ‘Batı çıkmazı’ içinde kaybolmuş zavallılar kafilesinin, zorla öldürulen büyük Osmanlı’nın mirasçısı Türklüğe biçtikleri zulümlü kaderin, bu kitap edebî hikâyesidir. Bir üslup ki, teksif edilmiş fakir ve dünya görüşü; bir bakış ki, bugünkü nesil değilse, yarınkiler mutlaka düstur edinecekler. Hocamın ‘Bu Ülke’sini, ülkemizi irfan ve yorumla tamamlayan ışıklar olarak okumak yetmez, kabilse ezberlemeli” değerlendirmesini yapmıştır.
ESERLERİ
DENEME-İNCELEME: Balzac (1942), Hind Edebiyatı (1964), Saint Simon / İlk Sosyolog – İlk Sosyalist (1967), Dillerin Yapısı ve Gelişmesi (1967), Sosyalizm ve Sosyoloji Tarihinde Pierre Joseph Proudhon: 1809-1865 (1969), İdeoloji (1970), Bu Ülke (1974), Umrandan Uygarlığa (1974), Hind ve Batı (1976), Bir Dünyanın Eşiğinde (1976, Hind Edebiyatı’nın eklemelerle zenginleştirilmiş şekli), Mağaradakiler (1978), Kırk Ambar (1980), Bir Facianın Hikâyesi (1981), Işık Doğudan Gelir (1984), Kültürden İrfana (1985), Jurnal I-II (1992-93), Sosyoloji Notları ve Konferanslar (1993).
ÇEVİRİ: Altın Gözlü Kız (Balzac’tan, 1943), Otuzundaki Kadın (Balzac’tan, 1945), Onüçlerin Romanı (Balzac’tan, 1945), Kibar Fahişelerin İhtişam ve Sefaleti (Balzac’tan, 1946, sonraları İhtişam ve Sefalet adıyla basıldı), Hernani (Victor Hugo’dan, 1956), Marion de Lorme (Victor Hugo’dan, 1966), Ziya Gökalp Türk Milliyetçiliğinin Temelleri (Uriel Heyd’den, 1980), Köprüden Düşenler (Thorton Wildon’dan, Lamia Çataloğlu ile 1981), Batıyı Büyüleyen İslâm (Maxime Rodinson’dan, 1983).