HAYATI
Edebiyat tarihçisi, şair, yazar. 1898’de İstanbul’da dünyaya geldi. 30 Eylül 1978’de İstanbul’da yaşama veda etti. Dağıstanlı bir aileye mensuptur. 3. Ordu muhasebecilerinden Mehmet Nazif Bey ile Ümmühani Hanım’ın oğludur.
İlköğrenimine babasından aldığı özel derslerle başlayan Ali Nihat Tarlan, Manastır’da başladığı öğrenimini 1917’de İstanbul’da tamamladı. Vefa Sultanisi’nin son sınıfındayken savaş nedeni ile okuldan ayrılmak zorunda kaldı, askerlik görevini yaptıktan sonra da sınavla diploma aldı. Darülfünun’nun Lisan Bölümü’ne girerek Fransızca ve Farsça şubelerinden mezun oldu. Edebiyat Fakültesi’nde diploma aldı. 1920’de İslam Edebiyatı kürsüsünde Leyla ve Mecnun Mesnevisi tezi ile Edebiyat Fakültesi’nin ilk doktora veren öğrencisi oldu. 1915’te Beşiktaş Sultanisi’nde Fransızca dersleri vermekle başlayan öğretmenliğini İstanbul okullarında Türkçe, Farsça ve edebiyat öğretmeni olarak sürdürdü. 1915’te üniversite reformunda Edebiyat Fakültesi Metinler Şerhi doçenti oldu; 1941’de profesörlüğe, yükselen Ali Nihat Tarlan, 1953’te Eski Türk Edebiyatı kürsüsü başkanlığına getirildi.
Ali Nihat Tarlan edebiyat yaşamına küçük yaşlardan başlayarak yazmaya başladığı şiir çalışmalarıyla girdi. Ortaöğrenimi sırasında Lamartine ve Alfred de Musset’den çeviriler yaptı; Abdülhak Hâmit etkisinde manzum piyesler kaleme aldı. Daha sonraki yıllarda Servet-i Fünun üslubunda şiirler, divan tarzında Türkçe ve Farsça gazeller, âşık ve tekke edebiyatı tarzında koşmalar ve nefesler, Milli Edebiyat’ın açtığı çığırda manzumeler ve serbest şiirler yazdı. İlk şiirlerini Şebap ve Servet-i Fünun dergilerinde yayımladı. Edebiyat Gazetesi, Gündüz, Gençlik dergilerinde şiir yayımlamayı sürdürdü. Şiir ve düzyazılarından bazılarını Güneş Yaprak (1953) ve Kuğular (1970) adlı eserlerinde topladı. Ayrıca Gündüz, Gençlik, Fikir ve Sanatta Hareket, Her Ay, Hilal, İslam Düşüncesi, İslam Medeniyeti, Sebilürreşad, Söz, Ülkü, Bugün, Yeni Asya, Yeni İstanbul, Zafer gibi gazete ve dergilerle akademik dergilerde şiir ve yazıları yer aldı.
Ali Nihat Tarlan, Pakistanlı şair Muhammet İkbal’in yapıtlarından yaptığı çeviriler nedeniyle Pakistan hükümetince Sitare-i İmtiyaz nişanı ile ödüllendirildi ve İkbal’i anma törenlerine başkanlık etmek üzere 1957’de Pakistan’a davet edildi. İran edebiyatı alanındaki çalışmaları nedeniyle 1947’de İran Eğitim Bakanlığı tarafından kendisine bir takdirname gönderildi. İran Şahı Rıza Pehlevi, yazarı Nişan-ı Âli-i Hümayun ile ödüllendirdi. Tahran Üniversitesi de kendisine bir nişan sundu.
ESERLERİ
Şiir:
- Güneş Yaprak, (şiirler ve düzyazılar) İst.: Anıl Mtb., 1953
- Kuğular, (şiirler ve düzyazılar) İst.: Yağmur, 1970
İnceleme-Araştırma:
- Edebi Sanatlara Dair, İst.: Sühulet, 1930
- Şeyhi Divanını Tetkik, 2 c., İst.: Sühulet, 1934, 1936 (iki cilt birlikte, İst.: İÜEF, 1964)
- Divan Edebiyatında Tevhidler, İst.: İÜEF, 1936
- Divan Edebiyatında Muamma, İst.: İÜEF, 1936
- Metin Tamiri, İst.: Burhanettin Erenler Mtb., 1937
- Metinler Şerhine Dair, İst.: Sühulet, 1937
- Çağdaş İran Şiiri, Ank.: CHP, 1938
- Şeyh Galip: Hayatı ve Şiirleri, Ank.: CHP, 1939
- San’at ve Edebiyat Musahabesi, Adana: Adana Öğretmen Okulu, 1939
- Mehmet Akif, İst.: Sühulet, 1939
- Sanat Bakımından Edebiyatımızın Dahili Tekâmülü, 1939
- Tanzimat Edebiyatında Hakiki Müceddit, Ank.: Maarif Vekaleti, 1940
- Ali Şir Nevai, İst.: İÜEF, 1942
- Şeyhi Divanını Tarama Sözlüğü ve Nüsha Farkları, İst.: Maarif Mtb., 1942
- Leyla ile Mecnun/Nizami, Ank.: Maarif Vekâleti, 1943
- İran Edebiyatı, İst.: Remzi, 1944; Divan Edebiyatında Sanat Telakkisi, İst.: Kenan Mtb., 1946
- Abdülhak Hâmid, İst.: İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Mezunlar Cemiyeti, 1947
- Edebi Sanatlar, İst.: Burhaneddin Erenler Mtb., 1947
- Şiir Mecmualarında XVI. ve XVII. Asır Divan Şiiri, 4 fasikül, İst.: İÜEF, 1948-49
- Mevlana Celaleddini Rumi, İst.: Varoğlu, 1948
- Mehmet Akif, (Nurettin Topçu ile) İst.: Milliyetçiler Derneği, 1957
- Mehmet Akif ve Safahat, İst.: Varoğlu, 1971, Edebiyat Meseleleri, İst.: Ötüken, 1981
- Fuzuli Divanı Şerhi, Ank.: Kültür Bakanlığı, 1985.
Eleştirel Basım:
- Hayali Bey Divanı, İst.: İÜEF, 1945
- Fuzuli Divanı: Gazel, Musammat, Mukatta ve Rubai Kısmı, İst.: İÜEF, 1950
- Necati Beg Divanı, İst.: MEB, 1963
- Ahmed Paşa Divanı, Ank.: MEB, 1966
- Zati Divanı, 2 c., (gazeller kısmı) İst.: İÜEF, 1968-1970
Çeviri:
- Zerdüşt’ün Gataları, (Farsçadan) İst.: Sühulet Mtb., 1935
- Ensar-ı Hadi: Benliğin Sırları, İst.: Yenilik B., 1938
- Leyla ile Mecnun (Nizami), İst.: Maarif Mtb., 1943
- Genceli Nizami Divanı, İst.: Ahmet Halit, 1944
- Nefi’nin Farsça Divanı Tercümesi, İst.: Sertoğlu, 1944
- Yavuz Sultan Selim Divanı, İst.: Ahmet Halit, 1946
- Hüsrev ü Şirin (Nizami; özet), İst.: Ahmet Halit, 1949
- Esrar ve Rümuz (İkbal), 1949
- Fuzuli’nin Farsça Divanı Tercümesi, Ank.: MEB, 1950
- Şarktan Haber, 1956
- Rumuz-ı Bihodî (İkbal), 1958
- Esrar-ı Hodî (İkbal), 1958
- Yeni Gülşen-i Raz: Sır Güllerinin Açtığı Bahçe (İkbal), İst.: Kervan Mtb., 1960
- Zebur-ı Acemden Seçmeler (İkbal), 1964
- Darb-ı Kelim (İkbal), İst.: Kalkınma İçin İşbirliği Kültür Ens., 1968
- Hicaz Armağanı (İkbal), İst. Mtb., 1968.
KAYNAKÇA: S. N. Ergun, Ali Nihad: Hayatı ve Eserleri, İst., 1937; Y. Z. İnam, Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan, İst., 1965; H. A. Diriöz, Âlim, Şair ve Mutasavvıf Ali Nihad Bey (Tarlan), İst., 1965; C. Eskiyerli, “Kişi Bibliyografyası ve Ali Nihad Tarlan’ın Eserleri”, Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları, c. III (1979), s. 1-29; G. A. Tekin, “Ali Nihad Bey’in Hayatı”, aynı yerde, s. 31-35; A. S. Tarlan, Merhum Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan’ın Hayatının Tek Izdırabı ve Kalan Hoş Sedasından Yankılar, İst., 1980; ay, Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan (S. I.): Hayatı ve Eserleri, Ank., 1995; A. Çelebioğlu, Ali Nihad Tarlan, Ank., 1989; Necatigil, İsimler, 354; “Tarlan, Ali Nihad”, TDEA, VIII, 273-274; Özkırımlı, TEA, IV, 1104.