HAYATI
Yirminci Yüzyıl tarih yazarlarından. 1880 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. 10 Ekim 1937 günü İstanbul’da Haydarpaşa Hastanesi’nde zatürre nedeni ile yaşama veda etti. Büyükada Tepeköy Mezarlığı’na defnedildi. Bazı yapıtlarını Nasrettin Hoca ve Rıfkı Ali imzaları ile kaleme aldı. Aslen Ürgüplü bir aileden gelen Ahmet Refik, Sultan Abdülaziz’in vekil harçlığını yapmış olan Ahmet Ağa’nın oğludur.
Ortaöğrenimini Kuleli İdadisi’nde tamamlayan Ahmet Refik, yükseköğrenimini Harbiye Mektebi’nde yaptı. Yaşı çok genç olduğu için kıta görevine verilmedi, öğretmen olarak görevlendirildi. Harbiye Mektebi’nde tarih ve Fransızca öğretmeni olarak çalıştı. Topkapı ve Soğukçeşme idadilerinde coğrafya dersini okuttu. Daha sonra Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Ceride Şubesi’nde görev yapmaya başladı. Aynı yıl Tarih-i Osmani Encümeni’ne getirilerek tarihi konularda incelemeler yapmak üzere Fransa’ya gitti. Balkan Savaşları’nda askeri sansür müfettişliği yaptı.
Ahmet Refik, Balkan Savaşları’ndan sonra emekliye ayrıldığı halde, Birinci Dünya Savaşı’nda yüzbaşı rütbesi ile pek çok görevde bulundu. Savaş yıllarında yeniden askeri sansür müfettişliği görevine getirildi. Bir yazısı sebebiyle Ulukışla’ya sürgün edildi. Eskişehir Sevk Komisyonu başkanlığı görevini üstlendi. Bu görevi sırasında rahatsızlanarak İstanbul’a döndü. Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Ermeni sorunuyla ilgili birtakım incelemelerde bulunmak için yabancı gazetecilerden oluşan bir gruba başkanlık ederek Doğu Anadolu illerine gitti. 1918’den sonra bir süre Darülfünun’da Osmanlı Tarihi ve Türkiye Tarihi derslerini okuttu. 1924’te Türk Tarih Kurumu Encümenliği başkanlığına getirildi. Bu göreve Fuad Köprülü’nün getirilmesi ile aynı kurumda üye sıfatıyla görevine devam etti.
Ahmet Refik’in ilk yazıları Harbiye Mektebi’nde öğretmenlik yaptığı dönemde yayımlandı. Daha sonra İrtika, Malumat, Hazine-i Fünun ve Mecmua-i Ebuzziya gibi yayın organlarında ürünleri yer aldı. Tercüman-ı Hakikat ve Millet gazetelerinin başyazarlığı görevini üstlendi. İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra kendini tarih çalışmalarına verdi. İkdam Gazetesi ve Yeni Mecmua gibi dergi ve gazetelerde, özellikle Osmanlı tarihinin çeşitli simaları ve Osmanlı tarihçileri konularında birçok yazı, araştırma ve monografi yayımlayarak tarihle edebiyat arasında bir köprü kurdu. Tarih türünün gelişmesinde, halkta tarih ve tarihi roman merak ve sevgisinin uyanmasına ön ayak olan isimlerden biri olduğu kabul edildi. Gönül adı ile bir şiir kitabı da bulunan Ahmet Refik’in çok sayıda güfte çalışması da bulunmaktadır. Bu çalışmalardan bazıları ise bestelenmiştir.
Ahmet Refik Altınay, bir yandan batılı tarihçilerin yapıtlarının çevrilmesiyle öğrenilen bilimsel yöntemleri benimseyerek birtakım kişisel araştırma ve inceleme çalışmaları yaptı. Lale Devri, Tarihi Simalar, Köprülüler, Felaket Seneleri ve Kadınlar Saltanatı gibi çalışmaları ile adından söz ettirdi. Bu gibi çalışmalarını yanı sıra Hazine-i Evrak’ta görev yaptığı yıllarda gün ışığına çıkarıp yayımladığı belgeler ve Osmanlı tarihi için değerli belgeler olarak kabul edildi. Ahmet Refik’in İsveç kralı Demirbaş Şarl hakkında yaptığı çalışma İsveç hükümetince değerlendirildi. Bu çalışma ile yazar, İsveç Akademi nişanını aldı.
ESERLERİ
- Gazevât-ı Celile-i Peygamberi (1908)
- İnkılâb-ı Azîm (1908)
- Sultan Mehmed Han-ı Hamiş Hazretleri (1909)
- On Bir Nisan İnkılâbı (1909)
- Devr-i Süleyman-ı Kanunî’de Birinci Viyana Muhasarası (1909)
- Sahâif-i Muzaeriyât-ı Osmaniyye (1909)
- Tarih Sahîfeleri (1909)
- Baltacı Mehmed Paşa ve Büyük Petro (1911)
- Büyük Târih-i Umûmî (6 cilt, 1912)
- Resimli ve Haritalı Târîh-i Umûmî (1912)
- Bizans İmparatoriçeleri (1915)
- Kabakçı Mustafa (1915)
- Köprülüler (1915)
- Lâle Devri (1915)
- Prusya Nasıl Yükseldi (1915)
- Târihî Simalar (1915)
- Târihte Osmanlı Neferi (1915)
- Tesâvîr-i Rical (1915)
- Felâket Seneleri (1094-1110) (1916)
- Memâlik-i Osmâniyye’de Demirbaş Şarl (1916)
- Kadınlar Saltanatı (4 cilt, 1916)
- Padişahlarımızda Din Gayreti-Vatan Muhabbeti (1916)
- Yirmi Beş Sene Siper Kavgası (1917)
- Memâlik-i Osmâniyye’de Kral Rakoczi ve Tevâbii (1109-1154) (1917)
- Sultan Abdülhamid-i Saniye Dâir (1918)
- İki Komite-İki Kıtal (1919)
- Kafkas Yollarında: Hâtıralar ve Tahassüsler (1919)
- Onuncu Hicr-i Asrîde İstanbul Hayâtı (961-1000) (1921)
- Sultan Cem (1923)
- Âlimler ve Sanat kârlar (1924)
- Sokullu (1924)
- Türkiye Târihi (1. cilt, 1924), Bizans Karşısında Türkler (1924)
- Kızlarağası (1926)
- Türkiye’de Mülteciler Meselesi (1926)
- Samur Devri (1927)
- Fatma Sultan (?)
- Çocuklarla Türk İstiklâl Harbi (1929)
- Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200) (1930)
- Hicrî Onikinci Asırda İstanbul Hayâtı (1930)
- Hicrî Onbirinci Asırda İstanbul Hayâtı (1931)
- Büyük İskender (1931)
- Büyük Frederik (1931)
- Eski İstanbul Manzaraları (1931)
- Kanije Gazileri (1931)
- Mîmar Sinan (1931)
- Târihte Kadın Sîmalar (1931)
- Turhan Valide (1931)
- Sokullu Mehmed Paşa (1931)
- Viyana Önünde Türkler (1931)
- Türkiye Madenleri (1931)
- Çocuklara Târih Bilgisi: Orta Yeni ve Yakın Zamanlar (1931)
- Orta Mektepler ve Muallim Mektepleri İçin Kıraat (1931)
- Ocak Ağaları (1931)
- Kâtip Çelebi (1932)
- Nâimâ (1932)
- Eski Türk Zaferleri (1071-1878) (1932)
- Fransız Müver rihleri: Michelet Lavisse Vandel (1932)
- Alman Müverrihleri: Ranke Mommsen Treitschke (1932)
- Târih ve Müverrihler (1932)
- Türkler ve Büyük Petro (1932)
- Türklerin İstanbul Muhasaralar (1932)
- Türkler ve Kraliçe Elizabet (1932)
- Osmanlı Devrinde Zorbalar (1932)
- Napoleon (1932)
- Türk Akıncıları (1932)
- Hicrî Onüçüncü Asırda İstanbul Hayâtı (1932)
- Çocuklara Târih Bilgisi: Eski Zamanlar Türkler (1932)
- Türk Akıncıları (1932)
- Vaşington ve Amerika İhtilâli (1932)
- Onaltıncı Asırda Rafızîlik ve Bektaşîlik (1932)
- Türk Hizmetinde Kral Tökö’li İmre (1932)
- Lady Montague’in Şark Mektupları (1933)
- Peçevî (1933)
- Selânikî (1933)
- Osmanlı Devrinde Hoca Nüfuzu (1933)
- Hoca Sadettin (1933)
- Aşıkpaşazâde (1933)
- Osmanoğulları (1933)
- Türk İdaresinde Bulgaristan (1933)
- Fındıklık Silâhtar Mehmed Ağa (1933)
- Ege Havzası ve Yunan (1934)
- Tarih Öğreniyorum (1934)
- Onaltıncı Asırda Osmanlı Hayâtı (1935)
- Türk Mimarları (1936).
KAYNAKÇA: Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (2001), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
