HAYATI
1868 yılında Erzurum’da dünyaya geldi. 27 Aralık 1942 günü Gölcük, Değirmendere’de hayatını kaybetti. Kabri aynı yerde, Garipler Mezarlığı’ndadır. Defterdar ve muhasebesi Ahmet Halit Bey’in oğludur. İlk ve orta öğrenimini babasının işi sebebi ile bulunduğu imparatorluğun çeşitli illerinde tamamladı. 1887’de Mülkiye Mektebi’den mezun oldu. Öğrencilik yıllarında basın hayatına başladı ve 1886’da Şafak, 1889’da Ümran ve 1891’de ünlü Servet-i Fünun dergisini çıkardı. Derginin başına Tevfik Fikret’i getirdi. Daha sonra bir arkadaşı ile birlikte Alem Matbaası’nı satınaldı. Mayıs 1891’de matbaacılık konusunda incelemelerde bulunmak için Fransa, İngiltere, Belçika, Hollanda, Almanya, İtalya, İsviçre, Avusturya ve Macaristan’ı kapsayan, dört ay sürecek uzun bir seyahate çıktı. 1910’da birkaç ortakla beraber Ahmet İhsan ve Şürekası Basımevi’ni kurdu. Ardından Ticaret Mektebi’nde öğretmenlik, Beyoğlu Belediye Başkanlığı ve son olarak da 1931’den ölümüne kadar Ordu vekilliği yaptı. Le Soir adından Fransızca bir gazete çıkardı. Lozan Konferansı sırasında Türk delegasyonunun matbuat bürosunu yönetti.
Ahmet İhsan Tokgöz, edebiyat yaşamına yaptığı çeviriler ile başladı ve bu çalışmalarını ölümüne kadar sürdürdü. Çeviri çalışmalarının yanı sıra roman, gezi ve anı türünde de yapıtlar veren yazarın en büyük özelliği Türk edebiyat tarihini en uzun soluklu dergisi olarak kabul edilen Servet-i Fünun dergisini çıkarmış olmasıdır. Tokgöz, ayrıca matbaacılık konusunda yapmış olduğu çalışmaları ile de Türk yayımcılığını gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır ve çalışmalarından dolayı, Birinci Meşrutiyet ile birlikte ortaya çıkan “Marif Nişanı” 1910 yılında ilk kez kendisine verilmiştir.
“O ciddi bir gazeteciliğin ve matbaacılığın ülkemizde yerleşmesini sağlamış, dikkatini her konuya, her meseleye çekebilmiştir. Gerek telif romanları gerekse hatıraları sosyal ve milli özellik taşıması bakımından dikkate değer. Özellikle hatıralarında, devrin sosyal özelliklerini oldukça ayrıntılı bir şekilde buluyoruz. Bu da onu, diğer Servet-i Fünunculardan ayıran bir durumdur.” (B. Ercilasun)
ESERLERİ
ARAŞTIRMA-DERLEME: Takvim-i Ümran (1304), Nev Usul Fotoğraf (1306), İlm-i Servet (1307), Asyay-ı Şarki’ye Seyahat (1307), Küçük Fıkralar (1307), Bir Facia (1308), Demiryolları (1308), Fenni Eğlenceler (1308), Postacı (1308), Bahse Ne Dersiniz (1308), Ülfet (1309), Musavver Nevsal-i Servet-i Fünûn (Hicri 1310 – 1314 senelerine mahsus beş cilt, 1895 – 1898), Musavver Servet-i Fünûn’un Tarihçesi (1328), Tirol Cephesinde Ateş Hattında (1917), Cemiyet-i Akvam’a Mü-zaheret Cemiyetleri Beynelmilel İttihatı, Sekizinci Lyon Kongresine Ait Rapor (Bala Ekalliyet Komisyonuna Ait Rapor, Cemil Birsel ile, 1340), Haver (tsz.).
GEZİ: Avrupa’da Ne Gördüm (1892), Altı Hafta Nil’de Seyahat (1312), Tuna’da Bir Hafta (1327).
ANI: Matbuat Hatıralarım (2 cilt, 1930-31).
ÇEVİRİ:: Seksen Günde Devr-i Alem (1306), Gizli Ada (1306), Deniz Altında 20 000 Fersah (1307), Kaptan Grant’ın Çocukları (1307), Cevv-i Hava’da Seyahat (1308), Çin’da Seyahat (1308), İki Sene Mektep Tatili (1308), Kaptan Hatras’ın Seyahati – Kutb-i Şimali’ye Seyahat (1308), Mihver-i Arz (1308), Siyah Hindistan – Yer Altında Seyahat (1308), Araba ile Devr-i Alem Yahut Sezar Kaskabel (1309), Spenser Adası (1318), Şanseller – Bir Yelken Gemisi Yolcusunun Defter-i Hatıratı (1319), Antil Adaları’na Seyahat (1320) (JULES VERNE’DEN), Demirhane Müdürü (1305), Kruva Mor (Croix Mort) Kadınları (1306), Kontes Sara (1307), Hırsız Kadın (1308) )GEORGES OHNET’TEN),: RozLiz (1311), Hüsnü An (1313) (ANDRE THEVRİET’TEN), : Sevdayı Hakiki (1312), Mavi Düşes (1317) (PAUL BOURGET’DEN), İki Valide (Emile Richebourg’d,an, 1306), Karnaval Cinayeti (Lapointe’den, 1306), Mumyanın İzdivacı (Marki de Montifor’dan, 1306), Haydut Banvoş Yahut Etfal-i Metrüke Sefaleti (Eugene Sue’den, 1306), Gülle (1307), Sütçü Kız (1308), Bir Serseri (Etienne Enol Lovis Judici’den, 1308), Bir Kadının Ruznamesi (Okta ve Feuillet’ten, 1308), Alexandre Dumas Fils’ten:Hermin (1307), Tek mi Çift mi? (1309), Gençlik (François Coppe’den, 1309), Genç Fromon ve Büyük Risler (Alphonse Daudet’den, 1312), Graziella (Lamartine’den, 1319), Sınai, Ticari, İktisadi Avrupa: 1. Kısım İngiltere ve Belçika (Marcel Divois’dan, 1327), Ekmekçi Kadın (Xavier de Montegin’den, 1306), Rus Ateşi (Haraşo, Pail Herigaut’tan, 1926), Yolda (1927), Rapa Novi Adası (1928).
KAYNAKÇA
- İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
- Ziyad Ebüzziya / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 2, 1988).
- Ali Çankaya, Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara 1969, III, 232.