HAYATI
1931 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. 29 Kasım 2011 günü İstanbul’da hayatını kaybetti. Babasının Cılavuz Köy Enstitüsü’ndeki görevi sebebi ile ilk ve orta eğitimini Van ve Kars’ta tamamladı. 1949 yılında Haydarpaşa Lisesi’ni bitirdikten sonra 1953’te İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Aynı fakültenin Medeni Hukuk kürsüsünde asistan olarak göreve başladı. 1959’da “Devletin Mirasçılığı” adlı tez çalışması ile doktora eğitimini tamamladı. Paris Hukuk Fakültesi’nde doçentlik tezi için araştırmalar yaptı. Yurda döndükten sonra “Modern Demokrasilerde ve Türkiye’de Genel Oy Hakkı” konulu tezi ile doçent oldu. Daha sonra İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku kürsüsüne doçent olarak atandı. Bu fakültedeki derslerinin yanı sıra İstanbul İktisadi ve İdari İlimler Akademisi’ne bağlı Şişli Siyasal Bilgiler Yüksek Okulu ve İstanbul Tatbiki Güzel Sanatlar Akademisi’nde uygarlık tarihi dersleri verdi. Derslerinde uygarlık tarihini siyasi tarih, edebiyat, kültür, müzik tarihini bir toplamı olarak ele aldı ve öyle yorumladı. Dersleri bu niteliği ile özellikle tutucu kesimin tepkisine neden oldu ve 7 Nisan 1978’de uğradığı silahlı saldırı sonucu bacakları felç oldu. Uzun bir süre yurtdışında tedavi gördü.
Server Tanilli, tüm çalışmalarında genel olarak aydınlanma düşüncesini savundu. Yüzyılların Gerçeği ve Mirası bu alanda Türkçede yayımlanmış ilk kapsamlı çalışma olarak kabul edilmektedir. Tanilli bu çalışmasında ilk çağdan başlayarak 1990’lı yılların sonuna değin siyasal, toplumsal ve kültürel açıdan insanlık tarihini anlatmaktadır. Anayasa Hukukuna Giriş niteliği taşıyan Devlet ve Demokrasi adlı eserinde ise tarihsel ve maddeci bir yaklaşımla sınıflı bir toplumun siyasal ve anayasal hukuk üzerindeki izdüşümlerini irdelemektedir. Aydınlanma düşüncesinin Türkiye’deki en verimli kalemlerinden biri olarak kabul edilen Server Tanilli ayrıca Fransız tarihçi Robert Mantran yönetiminde kaleme alınan ve oldukça kapsamlı bilgileri içeren Osmanlı İmparatorluğu Tarihi adlı eseri Türkçeye kazandırmıştır.
Server Tanilli, Uygarlık Tarihi adlı eseri ile 1980 Tüm Öğretim Üyeleri Derneği (TÜMÖD) Cavit Orhan Tütengil Toplumsal Bilimler Ödülü’nü almıştır.
İsmet Zeki Eyüboğlu, Server Tanilli hakkında şunları söyler: “Bir mutluluktur Server Tanilli’yi okumak, durgun bir deniz kıyısında oynaşan ince dalgalara bakarak, duygusallığın yumuşağında enginlere açılmaya benzer. Onun ele aldığı sorunlara bakışı bilimsel eleştirinin ilkelerine bağlı bir yöntemin aydınlığında yürümenin verimliliğini yansıtır. Önce ölçer, düşünür, konunun içeriğini oluşturan, biçimlendiren düşünsel öğeler arasındaki kökensel bağlantıyı, uyumsal bütünlüğü bir ölçü diye sonra sergilemeye koyulur.”
ESERLERİ
Uygarlık Tarihi (1980), Devlet ve Demokrasi (1981; Anayasa Hukukuna Giriş adlı kitabı ile birlikte, 2000), Yüzyılların Gerçeği ve Mirası (4 cilt, dünya tarihi, 1984, 1986, 1987, 1989), Diderot Çağı (1985), Victor Hugo, Bir Dehanın Romanı (1985), Nasıl Bir Demokrasi İstiyoruz (1988), Nasıl Bir Eğitim İstiyoruz (1988), Bir Çağdaş Öncü Namık Kemal (1988), Dünyayı Değiştiren On Yıl (1988), İslâm Çağımıza Yanıt Verebilir mi? (1991), Voltaire ve Aydınlanma (1994), Anayasalar ve Siyasal Belgeler (1994), Yüzyılların Gerçeği ve Mirası (5 cilt, 1997), Yaratıcı Aklın Sentezi (1997), İnsanlığı Nasıl Bir Gelecek Bekliyor (2000), Strasbourg Yazıları (2000), Çağdaşımız Victor Hugo, Bir Dâhinin Portresi (2002).
