HAYATI
Gazeteci ve yazar. 8 Nisan 1894’te İstanbul’da dünyaya geldi. 18 Nisan 1975’te tedavi gördüğü Amerikan Hastanesi’nde öldü; Sahrayıcedit Mezarlığı’na gömüldü. Tam adı Mehmet Server Rifat İskit olan yazar bazı yapıtlarını M. Server, Fanî, Sinameki Efendi, Server Rifat, Zaparta imzaları ile kaleme aldı. Fatma Hasene Hanım ile yüzbaşı Mehmet Rifat Bey’in oğludur.
İlk ve orta öğrenimini Eyüp’te bulunan Maşrık-ı Füyuzat Mektebi’nde tamamlayan Server İskit, Vefa Lisesi’nin son sınıfından ayrıldı. Daha sonra sınavla Tatbikat-ı Baytariye Mektebi’ne girdi; mezuniyetinin (1913) ardından Muş’a atandı. I. Dünya Savaşı’nda asteğmen rütbesiyle Kafkas Cephesi’nde bulundu (1914-19). Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu’ya geçerek Karaman ve Konya’da baytar olarak çalıştı; Adana ve Afyon cephelerinde görev yaptı. 1924’te Konya Vilayeti Matbaası müdürlüğüne getirildi. Matbuat Umum Müdürlüğü’nde (1926-27), muhabir ve gece sekreteri olarak Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde (1927-29), Ankara Belediyesi’nde (1929-31) çalıştı. 1934’te yeniden girdiği Matbuat Umum Müdürlüğü’nde raportör, müşavir ve müdür olarak görev yaptı ve emekli oldu (1954). Bir süre İÜ İktisat Fak. Gazetecilik Enstitüsü’nde basın tarihi dersleri verdi (1950-51). Kendi kurduğu İskit Yayınevi’ni yönetti (1944-64).
Server İskit, Vefa Lisesi’nde öğrenciyken M. Server imzasıyla mizah dergisi Gıdık’ta karikatürleri çıktı (1911). Daha sonra Gece Kuşu dergisinde mizah yazıları yazdı. Muş’ta bulunduğu sırada Peyam gazetesinin muhabirliğini yaptı. I. Dünya Savaşı sırasında Kayseri vilayet gazetesinde Kurtuluş Savaşı sırasında Mecmua-ı Fünun’da (1921) yazdı. Bu dönemin en önemli gazetesi olan ve Konya’da çıkan Babalık’ta Fanî, Sinameki Efendi ve Server Rifat imzalarıyla yazdı, bu gazetenin yayın müdürlüğünü yürüttü (1921-24). Konya’da Hedef (tek sayı, 12 Mayıs 1924), Ankara’da Ankara (59 sayı, 6 Ocak-8 Mart 1927) gazetelerini ve Matbuat Umum Müdürlüğü’ndeki memurluğu sırasında Radyo dergisini (60 sayı, 15 Aralık 1941-1 Aralık 1944) çıkardı. Son Posta, Yeni Asır, Yeni Adana gazetelerinin Ankara muhabirliğini yaptı. Milliyet, Tasvir-i Efkâr gazetelerinde yazıları yayımlandı. İskit Yayınevi’ni kurduktan sonra Aylık Ansiklopedi’yi (ilk seri 60 fasikül, 1944-49; ikinci seri 12 sayı, 1949-50), Resimli Tarih Mecmuası’nı (84 sayı, 1950-56) ve Resimli Yeni Tarih Dergisi’ni (45 sayı, 1957-60) çıkardı. İskit Yayınevi’ni kapattıktan (1964) sonra da Hürriyet ve Yeni Gazete’de yazmayı sürdürdü.
ESERLERİ
Araştırma-İnceleme:
- Dünya Matbuatına Bir Bakış, (imzasız; B. Belge, E. Erim ve S. Ertem ile) İst.: Basın Genel Direktörlüğü, 1935
- Birinci Basın Kongresi, İst.: Basın Genel Direktörlüğü, 1935
- Hususi İlk Türkçe Gazetemiz Tercüman-ı Ahval ve Agâh Efendi, Ank.: Ulus B., 1937
- Türkiye’de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış, İst.: Maarif Vekâleti, 1939
- Türkiye’de Matbuat Rejimleri, İst.: Basın Yayın Umum Müdürlüğü, 1939
- Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, İst.: Basın Yayın Umum Müdürlüğü, 1943
- Türkiye’de Çıkmakta Bulunan Gazeteler ve Mecmualar, (5 cilt; F. F. Tülbentçi ile) İst.: Matbuat Umum Müdürlüğü, 1940, 1942, 1943, 1944, 1945
- Türk Gazetecilik Tarihi, (Gazetecilik Ens. ders notları) İst.: Enstitü öğrenci yayını (teksir), 1951
- Amme Efkârı ve İlk Gazetelerimiz, İst.: Gazeteciler Cemiyeti, 1959
- Dünkü Mizahımızdan Yazı ve Çizgiler, (imzasız) İst.: Hürriyet Gazetesi, 1964
Diğer:
- Kadınlar Duymasın, (Zaparta imzasıyla) İst.: Sühulet, 1933
- La Ferme Model d’Orman, (Atatürk Orman Çiftliği hakkında; imzasız) İst.: Matbuat Umum Müdürlüğü, 1936
- Seçme Lâtifeler ve Nükteler, İst.: Akba, 1943
- Nasrettin Hoca Lâtifeleri, İst.: Akba, 1943
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden En Güzel Seçmeler, (M. Aksoy ve Z. Danışman ile) İst.: Tan Mtb., 1962
- Dünya Tarihinden Garip ve İbret Verici Fıkralar, (imzasız) İst.: Hürriyet Gazetesi, 1964
Çeviri:
- Bozgun (S. Lauzanne, Au Chevet de La Turquie, Paris, 1913) İst.: Yeni Gazete (26 tefrika), 1939.
KAYNAKÇA: Gövsa, 192; Nebioğlu, 363-364; “İskit, Server”, TDEA, IV, 419; K. Yetiş, “Aylık Ansiklopedi”, DİA, IV, 254; A. Birinci, “Server İskit”, Kebikeç, S. 3 (1996), s. 57-66.
