HAYATI
1905 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. 7 Temmuz 1975 günü İstanbul’da hayatını kaybetti. 1927’de Bursa Lisesi’ni bitirdikten sonra 1931 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden mezun oldu. İstanbul Kuleli Askeri Lisesi, Pertevniyal ve Vefa liselerinde edebiyat öğretmeni olarak çalıştı. Reşat Ekrem Koçu daha çok tarih konularında yaptığı araştırmaları ile tanınmıştır. Bu konularda gazete ve dergilerde fıkra ve söyleşiler yayımladı. Çıkarmaya başladığı İstanbul Ansiklopedisi’ni tamamlayamadan hayatını kaybetti. Son olarak Tercüman gazetelerinde köşe yazıları kaleme almaktaydı. Kabri Sahra-yı Cedit Mezarlığı’ndadır.
Akıcı üslubu ve Osmanlı tarihine hakimiyeti ile bir edip-tarihçi olarak popüler tarihçiliğin önde gelen isimlerinden biri olan Reşat Ekrem Koçu, Son Posta, Milliyet, Hafta, 20. Asır, Amcabey, Tef, Akbaba, Hayat Tarih, Türk Düşünce Mecmuası ve Hergün gibi gazete ve dergilerde folklor, tarih ve kültür alanlarında birçok yazı, araştırma ve inceleme yayımladı. Gereğinden fazla notlarla ağırlaştırılmamış, her kesimden okuyucunun zevk alarak okuyacağı, ilgi çekici araştırmaların, romanlaştırılmış tarihi olayların yanında İslam Ansiklopedisi’ne yazdığı “Hekimoğlu Ali Paşa” ve “Ali Paşa” maddeleri, Osmanlı Muharebeleri ve Kapitülasyonlar kitabı ve İstanbul Enstitüsü dergisinde 1814-1815 yıllarına ait Bostancıbaşı Defteri’nin yayımlanması gibi önemli eserlere imza atan Reşat Ekrem Koçu’nun en önemli eseri şüphesiz İstanbul Ansiklopedisi’dir. Yazarın geniş bilgi birikimini yansıtan bu eser yukarıda da belirtildiği gibi tamamlanamadı. İlk fasikülü Kasım 1944’te çıkan ansiklopedi, 1951 yılında dördüncü cildin ortalarında iken “Bahadır Sokağı” maddesi ile maddi sıkıntılar sebebiyle yayınını durdurdu. 1958’de ikinci kez yayımlanmaya başlandı, ancak 1973’te on birinci ciltte “Gökçınar” maddesiyle yayımına aynı nedenler ile son vermek durumunda kaldı. Çoğu maddeleri Reşat Ekrem Koçu tarafından kaleme alınan ansiklopedi, folklor ve biyografi alanlarında kültür yaşamınıza geniş katkılarda bulundu.
Behçet Çelik, Reşat Ekrem Koçu hakkında: “Kimi zaman ‘gündelik hayat tarihi’, kimi zaman ‘popüler tarih’ denilen türdeki yapıtlardan söz açıldığında ilk akla gelen isim Reşad Ekrem Koçu. Koçu’nun neredeyse tek başına yazıp resimlediği İstanbul Ansiklopedisi konuyla ilgilenenler için efsanevî bir yapıttır. İstanbul’un sayısız ayrıntısını madde madde yazmıştır Koçu” değerlendirmesinde bulunmuştur.
ESERLERİ
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar 1300-1920 ve Lozan Muahedesi 24 Temmuz 1923 (1934), Hatice Sultan ile Ressam Melling: Tarihten Hikâyeler (1934), Mimar Sinan (Sedat Çetintaş ile, 1936), Barbaros Hayreddin (1937), Tarihteki Güzel Kadınlar: Taçlı Fahişeler (1944), Eski İstanbul’da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri (1947), İstanbul Camileri (1948), Osmanlı Tarihinde Yasaklar (1950), Tarihimizde Garip Vakalar (1952), Fatih Sultan Mehmed (1430-1481) (1953), Türk Tarihinin 50 Büyük Adamı (1953), Türk İstanbul (1953?), Osman Gazi’den Atatürk’e: 600 Yılın Panoraması (1955), İçinde Geçen Vakalar, Eski Saray Hayatı ve Teşkilatı ile Beraber Adım Adım, Köşe Köşe Topkapı Sarayı (1960), Osmanlı Padişahları: Tarihimizde Büyük Şekavet ve İsyanlar (1960), Dağ Padişahları (1962), Türk Zaferleri (1964), Yeniçeriler (1964), Osmanlı Tarihinin Panoraması (1964), Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü (1967), Darülaceze (1895-1974) (1974), Yangın Var!: Eski İstanbul Tulumbacıları (1981), Tarihte İstanbul Esnafı (2002), Aşk Yolunda İstanbul’da Neler Olmuş (2002), Aşık Şair ve Padişahlar (2005).
TARİHÎ HİKÂYE-ROMAN: Çocuklar (1930), Kızlar Ağası Piçi (1933), Esircibaşu Lâle Devrinde Bir Aşk Romanı (1944), Forsa Halil (1962), Haşmetli Yosmalar (1963), Erkek Kızlar (1962, 2001), Patrona Halil (1963), Kabakçı Mustafa (1968), Kösem Sultan (1972), Haydut Aşkları (1981).
DERLEME: Ahmed ReꝠk: Hayatı Seçme Şiir ve Yazıları (1938), Ahmet Rasim: Hayatı Seçme Şiir ve Yazıları (1938).
ÇOCUK EDEBİYATI: Kotra ile Akdenizde Bir Gezinti (1932), Timur ve Oğulları (1933), Kontesin Pabuçları (1935), Konuşan Eşek (1935), Gizli Yol: Meraklı Çocuk Romanı (1944), Eskici Baba (1944), Kara Korsanın Peşinde 248 Çocuk (1944), Yusufun Borcu (1947), Murat Reis’in Oğlu: Korsan Romanı (1947), Balabancık: İstanbul’un Taşı Toprağı Altın (2. bas. 1951), Sihirli Şamdan (1953), Kanuni Sultan Süleyman’ın Beş Fedaisi (1952), İstanbul Cenginde Fatih Sultan Mehmet’in On Fedaisi (1953), İlk Kurşun: Millî Hikâyeler (1954), Murat Reis (1973), Bağdat Kervanı (1973), Son Yeniçeri (1973). ŞİİR: Acı Su (1965).
ÇOCUKLAR İÇİN TARİH: En Eski Zamanlardan Bugüne Türk Tarihi Bilgisi (Ahmet Halit ile, 1930), Selçuk İmparatorluğu, Alpaslan ve Bizanslılar, Kılıç Aslan ve Haçlılar (1933), Büyük Deniz Keşiꝡeri (XV ve XVI. Asırlarda) (1933), Attilâ ve Hunlar (1933), Sümer Türkleri: Eski Zaman Medeniyetlerinin İlk Ocağını Kuran Türk Ustalar (1933), Cengiz ve Türk Moğol İmparatorluğu (1934), Tarihten Evvelki Zamanlar (1934), Bizans Tarihi: Şarki Roma İmparatorluğu 1453 (1934), Tarihin Ön Çağları (1938), Sokullu Mehmet Paşa (1943), İlkokulda Tarihe Giriş (1944), Tarihimizde Kahramanlar (1960).
ÇEVİRİYAZI: Seyid Vehbi-Sûrnâme: Üçüncü Ahmed’in Oğullarının Sünnet Düğünü (1939), Haşmet-Viladetname: Üçüncü Mustafa’nın Kızı Hibetullah Sultan’ın Doğum Donanması (1940?), Evliya Çelebi Seyahatnamesi (6 kitap, 1944), Halil İbrahim Aşçıdede-Hatıralar: Geçen Asrı Aydınlatan Kıymetli Vesikalardan Bir Eser (M.A. Akbay ile, 1960).
ÇEVİRİ: 1874’te İstanbul (K. de Amicis’ten,1938), 1869’da Trabzon’ dan Erzurum’a (T. Deyrolle’den, 1939), 1876’da Türkiye (E. Craven’den, 1939), 1717-1718’de (Lale Devri Başlarında) Türkiye (M. Montague’den, 1939), 1588’de Anadolu’nun Bir Köşesi: İzmit-Geyve-Torbalı-Mudurnu-Nallıhan-Beypazarı-Sivrihisar-Gemlik (J.F. Dauzats’tan, 1940), 1655-1656’da İstanbul ve Türkiye (J. de Thevenot’dan, 1939).
ÇOCUK KİTABI: DeꝠne Adası (R.L. Stevenson’dan, 1942), Gemici Sind Bad’ın Harikulade Maceraları (1942), Çocuklar Cumhuriyeti (J. Verne’den uyarlama, 1974).
