HAYATI
1896 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. 2 Ocak 1980’de Ankara’da hayatını kaybetti. Sinema tarihçisi ve sözlükçü Nijat Özön’ün babasıdır. İlköğrenimini Şemsü’l Maarif ve Burhan-ı Terakki mekteplerinde yaptı. Davutpaşa ve Gelenbevi rüştiyelerinde eğitim gördükten sonra girdiği Mercan İdadisi’nin üçüncü sınıfında iken askere alındı. Kafkas Cephesi’nde görev yaptıktan sonra 1919 yılında terhis oldu. Öğrenimini tamamlayamamış olanların üniversiteye kabul edilmelerinin ardından kaydını yaptırdığı Darülfünun’un Edebiyat Fakültesi’nde Ahmet Hamdi Tanpınar, Necmettin Halil Onan ve H. V. Fıratlı isimlerle beraber okudu. Öğrenimini 1923 yılında tamamladıktan sonra Ankara Erkek Lisesi’nde Fransızca öğretmeni olarak görev yapmaya başladı. Bu görevinin yanı sıra Anadolu Ajansı’nda çalıştı. İmam-Hatip Okulu’nda “ruhiyat ve ahlak” dersleri okuttu. 1926’da Üsküdar Erkek Lisesi’ne edebiyat öğretmeni olarak atandı. Daha sonra çeşitli okullarda öğretmenlik yaptı. 1934 yılında atandığı Gazi Eğitim Enstitüsü edebiyat öğretmenliğini 1961’de emekliye ayrılıncaya kadar sürdürdü. Emekliliğinden sonra sözlük ve diğer çalışmalarına ağırlık verdi.
Mustafa Nihat Özön, çeviri/metin yayımı ve çeviri çalışmalarının yanında, daha çok edebiyat tarihi ve sözlük çalışmaları ile tanındı. Yazılarını Dergah, Aylık Ansiklopedi, Ayın Tarihi, Gazi Eğitim Enstitüsü Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, Kalem, Sanat ve Edebiyat, Şadırvan, Oluş, Tercüme, Türk Dili, Ulus, Ülkü ve Yeni Sabah gibi gazete ve dergilerde yayımladı. Bu dergilerden Degah’ın sahipliğini, Oluş’un yazı işleri müdürlüğünü ve Kalem’in de yöneticiliğini yaptı. Ayrıca, 1928 yılından sonra yeni harflerle çıkan yapıtların belirlenmesi için Maarif Vekaleti Talim ve Terbiye Heyeti adına yayımlanan Bibliyografya adlı dergiyi çıkardı.
Mustafa Nihat Özön, Metinlerle Muhasır Türk Edebiyatı Tarihi adlı yapıtı şiir, roman, öykü gibi edebi türlerin yanı sıra coğrafya, tarih, gezi, eleştiri, mektup, anı, felsefe, hitabet, gazetecilik konularına ağırlık vermesi ile benzeri yapıtlardan farklı bir yol izlenerek kaleme alınmıştır. Yazarın Türkçede Roman adlı yapıtı da Türk romanın başlangıç dönemine ve daha da önemlisi roman öncesi, öykü, masal, destan, halk hikayesi gibi geleneksel anlatım türleri üzerine önemli bir çalışmadır.
Mustafa Nihat Özön, sözlük çalışmalarında kavramaları adlandırırken metinlerden hareket etmiş ve sağlam tanımlar yapabilmiştir. Namık Kemal ve İbret gazetesinde yayımlanmış olan bütün eserleri yeni harflere aktararak, Osmanlı siyasal ve kültürel tarihinin önemli bir dönemini incelemektedir. Ayrıca Şinasi, Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Ahmet Vefik Paşa, Nabizade Nazım gibi yazarların kimi eserlerini yeni harfler ile yayımlamış, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın kimi eserlerini de sadeleştirmiştir.
ESERLERİ
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi (2 cilt, 1930-32), Türkçede Roman Hakkında Bir Deneme (1936; Türkçede Roman adıyla Alpay Kabacalı tar., yeni bas., 1985), Namık Kemal ve İbret Gazetesi (1938), Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi (1940), Hüseyin Rahmi Gürpınar’dan Seçilmiş Parçalar ve Eserleri Hakkında Mütalaalar (1945), Açıklamalı Batı Edebiyatı (1952), Açıklamalı Türk Dili ve Edebiyatı (1952), Evliya Çelebi (1978).
SÖZLÜK-ANSİKLOPEDİ: Türkçe Tabirler Sözlüğü (1. cilt, A-D, 1943), Okullar İçin Yeni Türkçe Cep Sözlüğü (1946?), Türkçe-Osmanlıca-Fransızca-İngilizce Terimler Kılavuzu (1948), Türk Atasözleri (1952), Büyük Osmanlıca ve Türkçe Sözlük (1952; gen 3. bas. Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük adıyla, 1959), Edebiyat ve Tenkid Sözlüğü (1954), TürkçeYabancı Kelimeler Sözlüğü (1962), Türkçe İmlâ Kılavuzu (1963), Resimli Türk Dili Sözlüğü (1967), Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi (Baha Dürder ile, 1967). ÇEVİRİ: Kurt Hücumu (Jack London’dan, Hayrullah Örs ile, 1943).
YAYINA HAZIRLAMA-SADELEŞTİRME: Seydi Ali Reis / Hindeli’nden İstanbul’a (H. Örs ile, 1935), Şinasi / Şair Evlenmesi (1940), Namık Kemal / Vatan yahut Sılistre (1940), – Zavallı Çocuk (1940), Âli Bey / Ayyar Hamza (1940), Kanlı Nigâr (1941), Kanlı Kavak (1941), Recaizade Mahmut Ekrem / Çok Bilen Çok Yanılır (1941), Ahmet Mithat / Yeniçeriler (1942), Evliya Çelebi / Seyahatname: On Yedinci Asır Hayatından Levha lar (1944-45; yeni bas. Gördüklerim adıyla, 2 c, 1976-77), Silahtar Fındıklılı Mehmet Ağa / Silahtar Tarihi (1947), Nabizade Nâzım / Zehra (1954), Namık Kemal / İntibah: Sergüzeşt-i Ali Bey (1971).
