HAYATI
Devlet adamı, eğitimci, şair, çevirmen ve bilgin. 1828’de Antep’te dünyaya geldi. 6 Şubat 1910’da İstanbul’da yaşama veda etti. Sahrayuu Cedid Mezarlığı’nda toprağa verildi. Asıl adı Münif Mehmet Tahir olan Münif Paşa, bazı yapıtlarını Tâhir Münif, Mehmed Tâhir Münif imzaları ile kaleme aldı. Bilginler ve şairler yetiştirmiş bir aileden gelen Abdünnafi Efendi’nin oğludur.
Medrese öğrenimini Antep’te başlayan Münif Paşa, eğitimini Kahire ve Şam’da sürdürdü. Bu dönemde Arapça ve Farsça dillerini öğrendi, din bilgisini güçlendirdi. 1981’de Şam’da Meclisi- Kebir katibi olarak çalışmaya başladı. Yurda döndükten sonra Babıali Tercüme Odası’na girdi. Bu sırada Mühtedi Emin Efendi’den Fransızca öğrendi. Yine aynı dönem Ceride-i Havadis, Ruzname-i Ceride-i Havadis gazetelerinde yazarlık, başyazarlık, Temyiz divan başkanlığı, Zaptiye müsteşarlığı, büyükelçilik, Ticaret ve Milli Eğitim bakanlığı görevlerinde bulundu.
1855’te Berlin Sefareti ikinci katibi olarak Almanya’ya giden Münif Paşa, üç yıl kadar kaldığı Berlin’de Almanca öğrendi, üniversiteye devam etti. 1857’de İstanbul’a döndü. Özel hocalardan İngilizce öğrenmeye başladı. 1860’da Mahkeme-i Ticaret başkanlığı görevine getirilen Münif Paşa, aynı yıl Ceride-i Havadis gazetesi için köşe yazıları kaleme almaya ve Ruzname-i Ceride-i Havadis ekini çıkarmaya başladı. Ünlü Fransız yazar Victor Hugo’nun Sefiller romanının çevirisini yapan Münif Paşa, bu eseri Ruzname-i Ceride-i Havadis’te yayımladı.
Sadrazam Fuat Paşa’nın desteğiyle 1861’de bir bilim derneği olan Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’yi kurdu. Yine bu derneğin yayın organı olarak, ilk Türk dergisi olarak kabul edilen Mecmua-ı Fünun dergisini çıkardı. Ayrıca Fuat Paşa tarafından cemiyete tahsil edilen Çiçekpazarı’ndaki Taş Mektep binasında bir kütüphane kurdu ve burada halka açık konferanslar verdi. Münif Paşa, bu konferanslardan birinde ilk kez Arap harflerinin değiştirmesini gerektiği fikrini ortaya atmıştır.
Münif Paşa, Tanzimat’tan sonraki Batılılaşma hareketleri içinde, Batı dünyasının modern bilim anlayışını ülkeye yerleştirmeye çalışan aydınların başında gelmektedir. Bir ara II. Abdülhamit’e ekonomi politika dersleri de veren Münif Paşa, ülkenin ancak, eğitim ve kültür düzeyinin yükselmesi ile kalkınacağına inanmış ve dönemin hiçbir siyasi olaylarına karışmamıştır. Münif Paşa’ya göre ülkenin kalkınması Yeni Osmanlılar’dan farklı olarak, rejim değişikliğinden çok, kitap, gazete ve okul sayılarının artmasıyla yakından ilgiliydi. Maarif nazırlıkları sırasında gazete ve dergileri destelemişti. Yine bu amaçla Cemiyet-i İlmiye Osmaniye binasındaki kütüphanede sonra Beyazıt Umumi Kütüphanesi’ni kurmuş, Darülmaullimin’in gelişmesine de katkıda bulunmuştur.
Münif Paşa tarafından yayımlanan Mecmua-ı Fünun’un Türkiye’deki rolü Ahmet Hamdi Tanpınar tarafından 18. Yüzyılda Fransa’da yayımlanan Grande Encyclopedie ile karşılaştırılan yazar, Ceride-i Havadis’te yer alan yazılarında, Şinasi’den çok önce oldukça sade bir dil kullanmış, Mecmua-ı Fünun ise Arap alfabesinin Türk diline yeterli olmadığını ilk kez dile getiren isim olmuştur. Bilim ve felsefe dili yine ilk kez onun yazıları ile tartışılmaya başlanmıştır. Doğulu ve batılı birçok fikir adamı ve edebiyatçının uğrak yeri olan konağı, dönemin önemli kültür merkezlerinden biri olmuştur.
Münif Paşa’nın şiirleri, tarih, hukuk, iktisat alanlarında kaleme aldığı yapıtları ve Muhaverat-ı Hikemiye adında yayımlandığı bir felsefe kitabı çevirisi vardır. Yazarın ayrıca bildiği Batı dillerinden okuyup öğrendiği çeşitli konularda çok sayıda makalesi ve bir bölümü yayımlanmamış otuz kadar yapıtı bulunmaktadır.
ESERLERİ
ÇEVİRİ:
- Muhâverât-ı Hikemiyye (Fénelon, Fontenelle ve Voltaire’den seçilmiş on bir diyalog, 1859)
ARAŞTIRMA-İNCELEME:
- Medhal-i İlm-i Hukuk (1881)
- Telhis-i Hikmet-i Hukuk (1883-84)
- İlm-i Servet (1884-85)
- Hikmet-i Hukuk (1884-85)
ŞİİR:
- Dâstân-ı Âl-i Osman (manzum tarihçe, 1882)
- Terkîb-i Bend (1893).
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) – Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) – Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007, 2009) – Ünlü Edebiyatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 4, 2013) – Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013), Münif Paşa ve Türk Kültür Tarihindeki Yeri (1999), İbnülemin Mahmud Kemal İnal / Son Asır Türk Şairleri (c. 2, 2000), TBE Ansiklopedisi (2001), Ali Budak / Münif Paşa (2004), Osmanlı Müellifleri, II, 428-430; Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara 1960, s. 153; Orhan F. Köprülü, “Münif Paşa’nın Hayatı ve Tahran Sefirlikleri Münasebetiyle İran Hakkında Bazı Vesikalar”, İran Şehinşahlığı’nın 2500. Kuruluş Yıldönümüne Armağan, İstanbul 1971, s. 277-292; Altan T. Önal, Münif Paşa (yüksek lisans tezi, 1973), AÜ DTCF; Ahmet Hamdi Tanpınar, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1976, s. 180-182; Recep Duran, Münif Paşa: Hayatı, Eserleri ve Felsefesi (yüksek lisans tezi, 1982), AÜ DTCF.
