HAYATI
Din alimi, bilim adamı, müderris, Osmanlı Devleti’nin ilk müftüsü, şeyhülislamı. Asıl adı Şemseddin Muhammed b. Hamza’dır. 1350’de Fener’de (Yenişehir ile İnegöl taraflarındaki Fenâr kasabası) dünyaya geldi. 1431’de Bursa’da yaşama veda etti. Mezarı Bursa’da kendisi tarafından yaptırılan caminin avlusundadır. Doğduğu Fenar köyü dolayısı ile Fenari adı ile ünlenmiştir. Konevi’nin halifelerindedir.
Molla Fenari, çağın tanınmış bilginlerinden ve Konya, Aksaray’daki Zincirli medrese müderrisi Cemalettin Aksarayi’den dersler aldı. 1376’da Mısır’a gitti ve burada Şeyh Ekmeleddün’ün öğrencisi oldu. O dönemde Molla Fenari’nin ders arkadaşları arasında şair Ahmedi, hakim Hacı Paşa ve Şehy Bedrettin de vardı. Dönüşünde Bursa’da müderrislik ve kadılık yaptı. Bir dönem Yıldırım Beyazıt’ın danışmanı oldu. Daha sonra Memlük Sultanı Müeyyed’in çağrısı üzerine 1419’da Kahire’ye gitti. Muhyiddin Arabi’nin felsefesini benimsediği için Mısır ve Suriye bilginleri tarafından hoş karşılanmamış, ama onlarla herhangi bir tartışmaya da girişmemiştir. Çelebi Mehmet döneminde padişaha gücenerek Karamanoğullarına sığındıysa da daha sonra Karamanoğullarını yenen Çelebi Mehmet ona yine Bursa kadılığı görevini verdi ve onu her işte yine merci yaptı. Molla Fenari, bu durumunu, ölümüne kadar, II. Murat döneminde de sürdürdü.
Molla Fenari, Davud Kayseri’den sonra Osmanlı ülkesinde vahdet-i vücut felsefesinin yayılmasına çalışmış ve aynı zamanda medreseden yetiştirdiği ilim insanları ile Türkiye’de ulema mektebinin müessisi olmuştur. Kendisinden sonra yetişen tüm ilim insanlarının neredeyse tamamı Molla Fenari Mektebi’ne mensuptur. Molla Fenari, tefsir, tasavvuf, fıkıh, kelam, mantık ve belagat alanlarında yüzü aşkın yapıt vermiştir.
Molla Fenari’nin yapıtlarından sadece üçü basıldı. Basılan bu eserleri: Aynü’l Ayan (Fatiha tefsiri olan bu yapıtta tasavvuf, kelam, usul, menai gibi İslam bilimlerinden de söz edilir). Fusülü’l-Bedayi li-Usuli’ş-Şerayi (fıkıh usulü ile ilgili). İsaguci şerhi (mantıkla ilgili). Bu kitap medreselerde ders kitabı olarak okutuldu. Ayrıca Sadrettin Konevi’nin tasavvuf ile ilgili yapıtlarının şerhi ve Sadrettin’in halifelerinden olan Kaşani’nin Istılahat-ı Sufiyye alı yapıtına talikatı vardır.
ESERLERİ
- Tefsîrü Fâtiha
- Enmûzecü’l-Ulûm
- Esâsü’t-Tasrîf
- Avîsatü’l-Efkâr fî İhtiyâr-i Uli’l-Ebsâr
- Risâle fî Beyâni Vahdeti’l-Vücûd, Mühimmât-ı Fenârî
- Şerh alâ Nusûs-ı Konevî
- Şerh alâ Miftâhü’l-Gayb-ı Konevî
- Ta’lîkat alâ Istılahâti’t-Tasavvufiyye li’l-Kâşânî
- Serhu Üsûl-il-Pezdevî,
- Serhu Telhîs-il-câmı’ el-Kebîr: Fıkıh hakkında.
- Serhu Telhîs-il-Miftâh
KAYNAKÇA: Bursalı Mehmed Tahir / Osmanlı Müellifleri I (1972), Mustafa Aşkar / Osmanlı Devletinde Alim-Mutasavvıf Prototipi Olarak Şeyhülislâm Molla Fenarî ve Tasavvuf Anlayışı (Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 37), Molla Fenari Kimdir? (Fazilet Takvimi, 6 Nisan 2000), Uzunçarşılı, İsmail H, Kütahya Şehri, İstanbul Devlet Matbaası, 1932, sayfa, 55, Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1998 8. baskı) Osmanlı Tarihi II. Cilt: İstanbul’un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu.
