HAYATI
Halkbilimci. 1896’da İstanbul’da dünyaya geldi. 27 Ekim 1958’de İstanbul’da yaşama veda etti. Merkez Efendi Kozluca Mezarlığı’nda toprağa verildi. Bazı yapıtlarını İsmail Nami, Âşık Remzi Akbaş, Âşık Hilmi, Halit Oğuz imzaları ile kaleme aldı. Deniz binbaşı Diyarbakırlı Ahmet Muammer Bey ile Maide Hanım’ın oğlu’dur. Çok erken bir yaşta babasını kaybeden Mehmet Halit Bayrı, annesi tarafından yetiştirildi.
İlk ve orta öğrenimini İstanbul’da tamamlayan Mehmet Halit Bayrı, Darülfünun’un Edebiyat Şubesi’ni bitirdi. Askerliğini I. Dünya Savaşı sırasında Çanakkale’de yapt. Savaştan sonra1918’de Âyan Meclisi kâtipliğiyle devlet hizmetine girdi. 1925’te girdiği İstanbul Belediyesi’nin çeşitli birimlerinde çalıştı. Bu son görev yerinden 1953’te kendi isteği ile emekliye ayrıldı. Ölümüne kadar İstanbul Çocuk Esirgeme Kurumu Cağaloğlu il müdürlüğü görevinden bulundu.
Yazı hayatına Mütareke yıllarında Fuad Köprülü ve Yahya Kemal’in teşvikleriyle başlayan Mehmet Halit Bayrı, 1922’de İsmail Hikmet’in (Ertaylan) çıkardığı Düşünce dergisinin ve Mükrimin Halil, Hilmi Ziya, Ziyaeddin Fahri’nin çıkardığı Anadolu Mecmuası’nın yazı işleri müdürlüğü görevini üstlendi. Anadolu Mecmuası’nda İsmail Nami imzasıyla şiirler yayımladı. Burada ilk defa olarak Anadolu edebiyatının çeşitli türlerini tanıttı. Aynı yıllarda Edebiyat Fak. Neşriyat Encümeni’nde rehberlik görevinde bulundu. 1927’de Ziyaeddin Fahri (Fındıkoğlu) ile Ankara’da Türk Halkbilgisi Derneği’ni kuran yazar, bir yıl sonra aynı derneğin İstanbul’da bir şubesini açtı. Kendisini tamamıyla halk edebiyatı ve halkbilim çalışmalarına verdi. İstanbul şubesinin (1929-31, 1933-42) Halkbilgisi Haberleri dergisini yayımladı (123 sayı). M. Fuad Köprülü milletvekili olup İstanbul’dan ayrıldıktan sonra boşalan Eminönü Halkevi Dil ve Edebiyat Şubesi başkanlığına getirildi (1936-41). Eminönü Halkevi’nin yayın organı olan Yeni Türk dergisinin yazı işlerini Halkevinin kitap neşriyatını yürüttü.
Mehmet Halit Bayrı yazılarını Dergâh, Anadolu, Azerbaycan Yurtbilgisi, Hayat, İstanbul Belediye, Kalem, Kızılelma, Kopuz, Millî Mecmua, Orhun, Tanrıdağ, Tarih Dünyası, Türk Amacı, Türk Yurdu, Türkiye, Ülkü, Yeni Mecmua, Yeni Türk, Türk Dili dergilerinde yayımladı. Araştırmalarının yanı sıra Âşık Remzi Akbaş ve Âşık Hilmi mahlasıyla şiirler de yazdı. Halkbilgisi Haberleri ve Türk Folklor Araştırmaları dışında klasik Türk edebiyatına, âşık edebiyatına, dini, tasavvufi edebiyata ve Türk Halkbilimine dair yazılar kaleme aldı.
Mehmet Halit Bayrı, Bayrı, ülkemizde ilk halkbilim ve halk edebiyatı çalışmalarının sistemli ve yaygın hale gelmesinde önemli bir rol oynadı. Yapıtlarını halkı dinleyerek, masalları, manileri, bilmeceleri birer birer toplayarak meydana getirdi.
ESERLERİ
- Cemiyeti, 1919 (Halit Oğuz adıyla, Çanakkale Savaşı’na dair)
- Maniler, 1932; Cumhuriyet Devrinde Halkbilgisi Hareketleri, 1933
- Balıkesirli Bir Şair, İst.: Burhanettin Mtb., 1934
- İstanbul Argosu ve Halk Tabirleri, 1934
- Halk Şairleri Hakkında Küçük Notlar, İst.: Eminönü Halkevi, 1937
- Halk Âdetleri ve İnanmaları, İst.: Burhanettin B., 1939
- İstanbul Folkloru, İst.: Türkiye, 1947, 1972
- Halk Şiiri XIX. Yüzyıl, 1956
- Halk Şiiri XX. Yüzyıl, İst.: Varlık, 1957
- Âşık Gevheri, İst.: Maarif Kitaphanesi, 1958
- Âşık Virâni, 1959
- Yer Adları ve Yer Adlarına Bağlı Folklor Bilgileriyle İstanbul, İst.: Hayat, 1964
KAYNAKÇA: Necatigil, İsimler, 79; Kurdakul (1999), Sözlük, 137-138; Karaalioğlu, 102; Veli Aras, “Bayrı, Mehmed Halid”, TDEA, I, 366-367; A. Uçman, “Bayrı, Mehmed Halid”, DİA, V, 274-275; Türk Folklor Araştırmaları, “M. Halit Bayrı Özel Sayısı”, S. 114 (Ocak 1959); İ. Hınçer, “Âşık Remzi Akbaş Halit Bayrı mıdır?”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 115 (Şubat 1957), s. 1852-1954
