HAYATI
Edebiyat tarihçisi ve araştırmacı. 1921’de Sivas’a bağlı Gürün ilçesinde dünyaya geldi. 21 Ekim 1987’de İstanbul’da yaşama veda etti. Mezarı Karacaahmet’te, Encümen-i Şuara şairlerinden Osman Şems Efendi’nin kabri yakınındadır. Gürün’de Mollavelioğlu diye tanınan bir aileye mensuptur. Üç yaşında babası Abdullah Bey’in, bir yıl sonra da annesi Zeliha Hanım’ın vefatıyla küçük yaşta yetim kaldı, dedesi ve dayılarının himayesi altında yetişti.
İlkokulu doğduğu ilçe Gürün’de tamamlayan Mehmet Kaya Bilgegil, ortaokul ve liseyi 1942’de Kabataş Erkek Lisesi’nde bitirdi. 1947’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Bir süre liselerde ve Gazi Eğitim Enstitüsü’nde edebiyat öğretmeni olarak çalıştı. Daha sonra 1951’de Paris Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin Mukayeseli Edebiyat Kürsüsü’nde “Lamartine’de İstanbul” konusu üzerinde hazırladığı tezle edebiyat doktoru unvanını aldı. Bilgegil, “Lamartine’e Göre İstanbul”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, c. I, 1955, s. 109-122). Fransa dönüşünde bir süre daha Gazi Eğitim Enstitüsü’nde öğretim görevine devam etti. Bu arada Devlet Konservatuvarı’nda diksiyon dersleri verdi.
1966’da Erzurum Atatürk Üniversitesi’nde Yeni Türk Edebiyatı dersini okuttu. 1966’da doçent, 1970’de profesör oldu. Mehmet Kaya Bilgegil, Yedigün, Değirmen ve Türk Yurdu gibi dergilerde çıkan şiirleri ile adından söz ettirdi. Yazar, asıl ününü ise bu evrenin yaratılarından oluşan “Cehennem Meyvesi” (düzyazı şiirler) adlı kitabı ile kazandı. Bilgegil, sonraki yıllarda ise edebiyat ve tarih alanlarında yapmış olduğu çalışmalara yöneldi.
Mehmet Kaya Bilgegil’in bir araştırmacı olarak çalışmaları daha önemlidir. Henüz fakülte öğrencisi iken Darendeli saz şairi Kusurî hakkında hazırladığı, kendisinin de yayımlanmış ilk kitabı olan araştırması halk edebiyatı alanında metotlu ve bilimsel bir çalışma olarak dikkati çeker. Yine aynı yıllarda yayımladığı ve düzyazı şiir-deneme tarzının son güzel örneklerinden sayılabilecek Cehennem Meyvası adlı kitabının “Şiir ve Mâbâdi” adını taşıyan uzun giriş kısmı, mistik ve şairane tarafları ağır basan bir poetika metni, önemli bir şiir estetiği kuramıdır. Bilgegil’in bilimsel araştırmada verimli yılları Gazi Eğitim Enstitüsü ile Atatürk Üniversitesi’ndeki öğretim üyeliği yıllarına rastlar. Türk edebiyatının çeşitli alanlarında olduğu kadar yakın dönem siyaset tarihi üzerine de belgelere dayanan araştırmaları bulunan Bilgegil’in kitaplarının dışında akademik dergilerde ve Kubbe Altı Akademi Mecmuası ile Zafer, Son Havadis, Orta Doğu gibi gazetelerde yayımlanmış makaleleri bulunmaktadır.
ESERLERİ
- XVIII. Asır Saz Şairlerinden Kusurî, İst.: İkbal Kitabevi, 1942
- Cehennem Meyvası, İst.: Yeni Türk Mtb., 1944
- Abdülhak Hamid’in Şiirlerinde Ledünnî Meselelerden I: Allah, Ank.: AÜ İlahiyat Fak., 1959
- Yahya Kemal’in Şiirlerinde Din, İst.: Osman Yalçın Mtb., 1959
- Türkçe Dilbilgisi, Ank.: 1964
- Ziya Paşa Üzerinde Bir Araştırma, Erzurum: Atatürk Üni., 1970
- Tevfik Fikret’in İlk Şiirleri, Erzurum: Atatürk Üni., 1970
- Mehmed Akif, Resmi Hal Tercümesi, Basılmamış Bazı Mektup ve Manzumeleri, 1971
- Harâbât Karşısında Namık Kemal, İst.: İrfan, 1972
- Şair Şinasi, Hal Tercümesi Üzerinde Küçük Bir Araştırma, İst., 1972
- Rönesans Çağı Cihan Edebiyatında Türk Takdirkârlığı, Erzurum: Atatürk Üni., 1973
- Yakın Çağ Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar c. I: Yeni Osmanlılar, Erzurum: Atatürk Üni., 1976; c. II: Müteferrik Makaleler, Erzurum: Atatürk Üni., 1980
- Edebiyat Bilgi ve Teorileri I: Belagat, Erzurum: Atatürk Üni., 1980
- Türkçe Dilbilgisi, İst.: Dergâh, 1982
- M. Kaya Bilgegil’in Makaleleri, (haz. Zöhre Bilgegil) 1993
KAYNAKÇA: M. O. Okay, “Prof. Dr. Kaya Bilgegil İçin”, Türk Dili, S. 431 (1987), s. 263-265; ay, “Bilgegil, Mehmet Kaya”, DİA, VI, 156-157; “Bilgegil, M. Kaya”, TDEA, I, 430-431; “Prof. Dr. Kaya Bilgegil’e Armağan”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sivas, S. 5 (1997), s. 9-172.
