HAYATI
Şair ve roman yazarı. 1906’da Trablus, Libya’da dünyaya geldi. 29 Mart 1984’te İstanbul’da yaşama veda etti. Bazı yapıtlarını İlhami Bekir, Vecdi Ahmed ve “Herhangibiri” imzaları ile kaleme aldı.
Beş yaşında subay olan dayısı ile birlikte İstanbul’a gelen İlhami Bekir Tez, dayısının ölümü üzerine Darüleytam’a verildi. İstanbul Öğretmen Okulu’ndaki eğitmini, bir yandan başka işlerde de çalıştığı için 1926’da tamamladı. Bolu’da başladığı ilkokul öğretmenliğini, Bolu, Düzce, Akçakoca, İzmir, İstanbul gibi illerde sürdürdü. Daha sonra eczacılıkla ilgili kitaplar yayımladı; Bilmece (108 sayı, 1943-45), Memleketimizde ve Dünyada Kitaplar (11 sayı, 1950), SEK (Sanat El Kitapları) adlı dergilerin çıkışında emeği geçti. Cumhuriyet, Vatan, Son Posta ve Tan gazetelerinde çalıştı; Son Posta gazetesinde köşe yazarlığı yaptı.
İlhami Bekir Tez, Milli Mecmua’da yayımladığı (1924) ölçülü-uyaklık ilk şiirlerinden sonra şiir ve yazıları daha çok Servetifünun-Uyanış, Resimli Ay, Meşale, Halkevi, Varlık, Resimli Şark, Yeni Adam gibi dergilerde görüldü. Nazım Hikmet etkisindeki toplumcu şairlerden biri olduğu kabul edildi. Türk edebiyatında serbest şiiri ilk uygulayanlardan biri olduğu dile getirildi. 24 Saat adlı kitabındaki şiirlerle Türk şiirinde işçileri konu edinen ilk şair olduğu belirtildi. Kendi şiirini anlatırken “Ben bir aşk şairiyim” diyen (Sanat Olayı, S. 6, Haziran 1981) Tez’in tasvirci ve zaman zaman coşkun bir anlatımı vardır. Romanlarında daha çok toplumdaki dengesizliklerden doğan trajediyi anlatmaya çalışmıştır. I. Dünya Savaşı’na ve sonraki yıllara ilişkin gözlemlerini, insan ve toplum gerçeklerini yansıttığı Taşlı Tarladaki Ev adlı romanı yenilikçi anlatımı ve kurgusuyla dikkat çekti.
ESERLERİ
Şiir:
- Hayat Bilgisine Göre Çocuk Şiirleri, (Galip Naşit Ar ile) İst., 1927
- 24 Saat, İst., 1929; Mavi Kitap, (çocuk şiir ve öyküleri, Nâzım Hikmet ile) İst., 1930
- Birinci Forma A, İst., 1930
- Herhangi Bir Şiir Kitabıdır, İst., 1931
- Mustafa Kemal, İst., 1933
- Olduğu Gibi, İst.: Sinan B., 1935
- Hürriyete Kaside, İst.: Tan Mtb., 1945
- Birinci Seans, (çocuk şiirleri) İst., 1956
- En Güzel Şarkı, İst., 1960
- Küba, (toplatıldı) İst., 1962
- Şiirler, İst., 1971
- Altın Destan Mustafa Kemal, (Cumhuriyetin 50. yıldönümü armağanı) İst., 1973
- 70 Yaşın Melankolisi, İst., 1975
- Unuttum, İst., 1979
Roman:
- Asfalt, İst., 1928
- Taşlı Tarladaki Ev, (14 sayı tefrika Yeni Adam, 1939) İst.: Yeni Adam, 1944 (2. bas. İst.: De, 1984)
- Herhangi Bir Roman Kitabıdır, İst., 1965
ESER ÖRNEKLERİ
İLHAMİ BEKİR TEZ ŞİİRLERİ
OTUZ SEKİZ
…
Eşya pusulası:
1 şilte
1 masa, 1 gardrop
Telli bir yemek dolabı
Anasının sağlığına
Mahalleli kadınlara
Dantelli don ve bluz diktiğini
Boyasız eski bir dikiş makinesi…
Ve hatıralar
Ve üç beş yemin
Ve birkaç demet yazı
“iki canım olaydı
İki kere öleydim”
SON KAVGA
…
Orman orman
Lif lif Asya, Afrika yanmada
Nedendir?
Toprak uyanmada..
Eller sarıldı gırtlaklara
İnsan insanın üstüne yürü, yürü
Nedendir?
Sömürü…
Bulutların gür elma ormanları tutuşuyor
Güneş yarıldı kırmızı nar gibi
Nedendir?
Son kavga var… gibi
Ölüm bir kez çalar kapıları
Doğumdan öncesi, ölümden sonrası yalan
Yumruğu, göğsü ve altın başıyla
Ne güzeldir ayakta dimdik insan.
MASAL
Bir varmış bir yokmuş masal hu
Bu bir garibin çocukluğu
Suda köpük gibi bembeyaz
Anam süz bilir çalarmış saz
Baham ne Beymiş ne Beyzade
Doğmuşum unvandan azade
Doğmuşum hurdan çok uzakta
Güneşe en yakın toprakta
Sallanmışım tahta beşikte
Uyutulmuşum serinlikte
Hasır üstünde yürümüşüm
Gökte ay gibi büyümüşüm
Bir sabah vakti bir kuş gelmiş
Beni kanatlarına almış
Aşalım demiş bulutları
Daha daha daha yukarı
Yıldızlara uçalım demiş
Gak demişim bir olgun yemiş
Ve guk demişim bir damla su
Aşmışız dağları bulutlu
Eflatun’un Gök Cenneti’nde
Yaşamışım serazat zinde
Sonra kuş altın kanatlı kuş
Kanatları düşmüş uyumuş
Yanan bir bulut gibi yere
Düşmüş karışmışım sizlere
Sevmek istemişim toprağı
Şu kel tarlayı kambur dağı
Akan suyu kaçan ceylanı
Hepsinin üstünde insanı
İnsan ki demişim pek ola
Allah gibi sonsuz tek ola
İnsan ki hem bir parçasıyım
Yüreği beyni kalçasıyım
Ve anlamışım ki hal başka
Hakikat başka hayal başka
Gökte duyduğum başka masal
Ne meyve verdi silktiğim dal
Ne süt verdi sağdığım inek
Ne hal var ortada ne petek
Ve işte böyle bir sırada
Şarkılar söyledim arada
Göğe elmalar atıyorum
Düşen yıldızlar tutuyorum
Eskiler alıyorum
Yeniler satıyorum…
KAYNAKÇA: Tez, İlhami Bekir”, TDEA, VIII, 343; Necatigil, İsimler, 197-198; Özkırımlı, TEA, IV, 1122; Kurdakul, Sözlük, 598; Karaalioğlu, 556; T. Baltacıoğlu, Yeni Adam Günleri, İst., 1998, s. 125-132, 177-179; Nesin Vakfı Yıllığı, İst., 1980; R. Durbaş, Mektup Var İlhami Bekir’den, İst.: 1997