HAYATI
Tarihçi, biyografi yazarı. 17 Kasım 1871’de Beyazıt, İstanbul’da dünyaya geldi. 24 Mayıs 1957’de İstanbul’da yaşama veda etti. Merkez Efendi Mezarlığı’nda toprağa verildi. Babası sadrazam Yusuf Kâmil Paşa’nın mühürdarı Mehmet Emin Paşa, annesi Hamide Nergis Hanım’dır. Çocukluğundan beri babasının Beyazıt’taki Sarı Konak diye bilinen evinde dönemin bilgin, musikişinas, şair, hattat ve pek çok devlet adamının meclislerinde yetişen İbnülemin babasının ölümünden sonra da bu sohbet geleneğini devam ettirmiş, salonu birçok kişinin yetişmesinde bir okul rolü oynamıştır.
İbnülemin Mahmut Kemal İnal, sağlık nedenleriyle Mülkiye öğrenimini yarıda bıraktı ve özel dersler alarak yetişti. Daha sonra Sadaret Mektubi Kalemi’nde memurluk ve müdürlük yaptı. Meşrutiyet’in ilanından sonra II. Abdülhamit’in saltanatıyla ilgili olarak “Yıldız evrakının” incelenmesi ve düzenlemesiyle görevlendirildi. Müdevvenat-ı Kanuniye Müdürlüğüne, Divan-ı Hümayun beylikçiliği görevine getirildi. İstanbul Hükümeti yıkılınca bir süre Düyun-u Umumiye’de görev yaptı. 1924-27 yılları arasında Tarih Vesikaları Tasnif Heyeti Başkanlığı görevini üstlendi. 1914’te kuruluşuna katıldığı Türk ve İslam Eserleri Müzesi müdürü oldu (1927-1935).
Çocuk denecek yaşta yazı hayatına atılan İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın “Ömr-i Beşer” adlı ilk makalesi Tarik gazetesinde yayımlandı. Sonraki yıllarda Tercüman-ı Hakikat, Resimli Gazete, Asır, Mütalaa, Beyanü’l-Hak gibi gazete ve dergilerde din, ahlak, hikmet, edebiyat, tarih konularında yazıları çıktı. Hayatı boyunca şiirle meşgul olmuşsa da yazdıklarının büyük bir bölümü şaka ve yergi, ötekiler de divan tarzında pek değer taşımayan ürünlerdir. Bir ara roman ve öykü yazmaya da heves etmiş, Namık Kemal’in Cezmi’sini taklit ederek yazdığı Sabih adlı romanı sansürce sakıncalı görülerek toplatılmıştır.
Uluslararası bilim kongrelerine katılan, Almanya, Avusturya imparatorları ile İran Şahı Ahmet’in nişanlarıyla ödüllendirilen Mahmut Kemal İnal, mahlas olarak kullandığı “İbnülemin” adı ile ünlenmiştir. Din, ahlak, edebiyat ve tarih alanlarında araştırma ürünü, belgelere dayanan biyografi ve monografi türlerindeki yapıtları günümüzde de değerini koruyan kaynak kitaplar olarak kabul edilmiştir. Şeyhülislam Yahya, Hersekli Arif Hikmet, Leskofçalı Galip’in divanları ile Gelibolulu Ali’nin Menakıb-ı Hünerveran ve Müstakimzade’nin Tuhfetü’l Hattatin adlı yapıtlarına yazdığı önsözler ise başlı başına birer inceleme değeri taşımaktadır. İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın anıları, hicivleri, gazete ve dergilerde yayımlanan öyküleri kitaplaşmamıştır. Ölümünden önce çok sayıda yazma yapıttan, yazı ve levha koleksiyonuyla tarihsel değer taşıyan eşyadan, dosyalanmış belgelerden ve notlardan oluşan varlığını 1953’te İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ne bağışlamıştır.
İbnülemin’in Son Asır Türk Şairleri, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar, Hoş Seda ve Son Hattatlar adlı yapıtları arasında en önemli eseri Son Asır Türk Şairleri’dir. İbnülemin, bu yapıtını alfabetik sıra ile kaleme almış, eserinde şairlerin hayatları hakkında bilgi vermiş, şairlerin eserlerinden örnekler vermiştir. Son Hattatlar’da ise 19. ve 20. yüzyılda yetişmiş sekiz yüzü aşkın hattatın biyografileri ve yazılarından örneklerler vermiştir.
ESERLERİ
Biyografi:
- Kemalü’l-Hikme, (şair Hersekli Arif Hikmet’in yaşamöyküsü) İst.: Tercüman-ı Hakikat Mtb., 1327/1911
- Kemalü’l-İsme, (II. Abdülhamit’in kitapçılarından İsmet Efendi’nin yaşamöyküsü) İst.: Ruşen Mtb., 1328/1912
- Evkaf-ı Hümayun Nezareti’nin Tarihçe-i Teşkilatı ve Nuzzarın Teracüm-i Ahvali, (Hüseyin Hüsamettin [Yasar] ile) İst.: Evkaf-ı İslamiye Mtb., 1335/1919
- Son Asır Türk Şairleri, 12 cüz, Ank.: Maarif Vekâleti, 1930-42
- Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar, 14 cüz, Ank.: Maarif Vekâleti, 14 cüz, 1940-53
- Son Hattatlar, Ank.: MEB, 1958
- Hoş Sada, İst.: Türkiye İş Bankası, 1958
Roman:
- Sabih, Selanik: Osmanlı-Asır Mtb., 1316/1898
Diğer:
- Ravzatü’l-Kemal, İst.: Mahmut Bey Mtb., 1308/1891
- Ahlak, İst.: Mahmut Bey Mtb., 1308/1891
- Menafiü’s-Savm, İst.: Kaspar Mtb., 1309/1892
- Kâmil Paşa’nın Sadareti ve Konak Meselesi, İst.: Mahmut Bey Mtb., 1328/1912
KAYNAKÇA: Yazar, 13-20; H. Â. Yücel, “Üstad İbnü’l-Emin Mahmut Kemal İnal”, Hoş Sada, s. XI-XXXIV; R. Ertem, “İnal, İbnülemin Mahmut Kemal”, TDEA, IV, 382-384; İ. M. K. İnal, “Kendime Dair”, Son Asır Türk Şairleri, IV, 2201-2242; O. Okay, “İbnül’Emin Mahmud Kemal İnal”, Büyük Türk Klasikleri, c. X, s. 334-335; M. B. Ülker, “İnal, İbnülemin Mahmut Kemal”, YYOA, I, 648-649; Müteferrika, (İbnülemin özel sayısı) S. 17 (Yaz 2000)
