HAYATI
Şair, yazar ve edebiyat tarihçisi. 1887’de İstanbul’da dünyaya geldi. 26 Ekim 1967’de İstanbul’da yaşama veda etti. Sahrayıcedit Mezarlığı’nda toprağa verildi. Bazı yapıtlarını Yekta Bahir, Gökalp ve Celal Sakıp imzaları ile kaleme aldı. Babası Evkaf Nezareti cihat kalemi hülefasından Halil Saip Bey, Annesi Anapa müftüsü İslam efendinin kızı Hafize Nuriye Hanım’dır. Büyükbabası ise Ahmet Canip Efendi’dir.
İlköğrenimini Üsküdar’da Gülfem Hatun İptidaisi’nde yapan Ali Canip Yöntem, Topkapı Askeri Rüştiyesi’nden sonra iki yıl kadar Selamsız’da bulunan Fransız Mektebi’nde devam etti. Babasının evkaf muhasebecisi olarak Selanik’e atanması üzerine Mülki İdadisi’ne girdi. Ali Canip Yöntem, bu okulun son sınıfında öğrencisi iken açılan sınavı kazanarak İstanbul Hukuk Mektebi’ne kaydoldu. Bir yıl kadar burada okuduktan sonra kaydını Selanik’te açılan Hukuk Mektebi’ne aldırdı. Bu dönemde İttihat ve Terakki Mektebi ile Ziraat Mekteb-i Alisi’nde dersler verdi.
Ali Canip Yöntem, 1909’da İstanbul’da kurulan Fecr-i Ati edebi topluluğuna girdi ve topluluğun Selanik’teki muhabir üyeliğini yaptı. Bu dönemde Selanik’ta yayımlanan ve Türk edebiyatı tarihinde önemli bir yere sahip olan Genç Kalemler dergisinin başyazarı oldu. Balkan Savaşları’nın başlaması üzerine öğreniminin son yılında İstanbul’a gitti. Bundan sonra öğrenimine devam etmedi. 1912’de Çanakkale Sultanisi’nde edebiyat ve felsefe öğretmeni olarak görevlendirildi. 1914’te İstanbul Gelenbevi Sultanisi’ne atandı. Bir süre sonra Darülmuallimin edebiyat öğretmenliğine getirildi. Lise ders kitapları hazırlamak üzere Darülfünun’da oluşturulan komisyon üyelerinden biri oldu.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Yahya Kemal’in okuttuğu Türk edebiyatı tarihi dersini, şairin ayrılması üzerine bir yıl süre ile vekaleten okuttu. Ali Canip Yöntem1920’de Milli Mücadele’ye katılmak üzere Anadolu’ya geçti. Önce Trabzon Sultanisi müdürlüğüne, daha sonra da Giresun maarif müdürlüğü görevine getirildi. 1922’de maarif müfettişliğine atandı. Daha sonra kendi isteği ile öğretmenliğe dönen Ali Canip Yöntem, 1923’te Kabataş Lisesi’nde edebiyat öğretmeni olarak çalışmaya başladı.
Ali Canip Yöntem, Maarif Vekaleti’nde kütüphanelerin tasnifi için oluşturulan komisyonun başına getirildi. Türk Tarihi Encümeni üyeliğine seçildi ve 1927’de tekrar Maarif Vekaleti umumi müfettişliği görevine getirildi. İki dönem Ordu vekili olarak TBMM’de bulundu. 1942’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti üyeliğine seçildi. 1943’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne profesör olarak atandı. 1950’deki seçimlerde Demokrat Parti Bursa vekili seçilen Ali Canip Yöntem, 1954’te vekillik görevini bıraktı ve İstanbul’a yerleşti.
EDEBİ KİŞİLİĞİ
Küçük yaşlarda eski tarzda gazeller kaleme almaya başlayan Ali Canip Yöntem’in yayımlanan ilk yazısı “Vatan Fedaisi Resneli Niyazi Bey” 1908’de Selanik’te çıkan Bağçe dergisinde yer aldı. Sonraki yıllarda yazı ve şiirleri Kadın, Resimli Kitap, Aşiyan, Hüsn ve Şiir, Genç Kalemler, Türk Yurdu, Halka Doğru, Yeni Mecmua, Küçük Mecmua, Çınaraltı ve Türkiyat Mecmuası gibi pek çok dergide görüldü. Fecr-i Ati topluluğunun en genç yazarlarından biri olarak ortaya çıkan Ali Canip, Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp’ın öncülüğünü yaptığı Milli Edebiyat akımının amaçlarını benimsedi. Gökalp’in İttihat ve Terakki Merkezi’nde sağladığı yardımla Ömer Seyfettin ile birlikte Genç Kalemler dergisini çıkardılar. Bu dergide, çoğunlukla Ziya Gökalp ile birlikte yazdıkları başyazılarda yeni bir dilin hayat sorunu olduğu görüşünü savundu.
Önceleri aruzla ve sone biçimleriyle Tevfik Fikret etkisinde şiirler yazan Ali Canip Yöntem daha sonra yalın bir dille ve çoğunlukla hece ölçüsü ile yazmaya başladı. Ali Canip, okuyucuya, konuşulan, saf, sade ve terkipsiz bir Türkçe ile 1910’da itibaren özlü ve güzel şiir örnekleri verdi. Konularını her zaman yaşadığımız çevreden alan, ülkemizde bulunan eski şair klişelerinden kendini kurtarmaya çalışmış ve sanat dilinin bütün inceliklerini bilen Ali Canip Yöntem yeni anlamlar verdiği eski sözcükleri şiirlerinde sık sık kullanmıştır.
Ali Canip Yöntem, şiirlerinin yanı sıra “Milli Edebiyat Meselesi”, “Bediiyat Bahisleri” adları altında edebiyat ve dil üzerine düşüncelerini ve Nedim, Osmanzade Taip gibi kişiler üzerinde araştırmalarını da dönemin önemli edebiyat dergilerinde yayımladı. Yaşadığı dönem ile ilgili olarak, siyasi, edebi gözlem ve anılarını da hayatının son yıllarında Yakın Tarihimiz adlı dergide okuyucuya aktardı.
ESERLERİ
- ŞİİR: Geçtiğimiz Yol (1918)
ARAŞTIRMA-İNCELEME:
- Millî Edebiyat Meselesi ve Cenab Beyle Münakaşalarım (1918)
- Edebiyat (1926)
- Epope (1927)
- Edebî Nevilerle Mesleklere Dair Malumat (1927)
- Türk Edebiyatı Antolojisi (1931)
- Ömer Seyfettin / Hayatı ve Eserleri (1935)
Naima Tarihi, Leyla ile Mecnun vd. Ayrıca ders kitapları da vardır.
KAYNAKÇA: Ömer Seyfeddin / “Ali Canib Bey” (Nevsâl-i Millî, 1914), Nüzhet Hâşim / Millî Edebiyata Doğru (1918), Sadeddin Nüzhet Ergun / Ali Canip (1937) – Türk Şairleri (c. 1), Kenan Akyüz / Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi (1970), Mahir Ünlü – Ömer Özcan / 20. Yüzyıl Türk Edebiyatı (1987), Feyzi Halıcı / Parlamenter Şairler (1990), Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü 1920-1991 (1994), Ahmet Sevgi (Mersinli) / Ali Canip Yöntem’in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri (Mustafa Özcan ile, 1995), Ahmet Sevgi (Mersinli) / Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri (M. Özcan ile, 1996), İbnülemin Mahmud Kemal İnal / Son Asır Türk Şairleri (c. I, 1999), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6. bas. 1999), Mehmet Behçet Yazar / Edebiyatçılar Alemi Edebiyatımızın Unutulan Simaları (yay. haz. Mustafa Everdi, 1999), Rıza Filizok / Ali Canip’in Hayatı ve Eserleri Üzerinde Bir Araştırma (2001), Şerif Aktaş / Büyük Türk Klâsikleri (c. 12, 2004), Mehmet Atilla Maraş / Şair Milletvekilleri 1 – 22. Dönem 1920-2005 (2005), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009), Ali Cânib: Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1937; Kenan Akyüz, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, Ankara 1970, s. 641-642; Mehmet Kaplan, Şiir Tahlilleri, İstanbul 1984, I, 195-197; Rıza Filizok, Ali Canip’in Hayatı ve Eserleri Üzerinde Bir Araştırma, İzmir 2001; Fevziye Abdullah Tansel, “Ali Cânib Yöntem”, TTK Belleten, XXXII/125 (1968), s. 55-57; “Yöntem, Ali Canib”, TDEA, VIII, 603-604.
