HAYATI
On beşinci yüzyıl bilgin ve şairlerinden. Yaşamı üzerine kesin bilgi yok. Latifi, “Vilayet-i Germiyandan ve Mir Süleyman şairlerindendir” diyor. Buna benzer kayıtlardan öğrendiğimize göre, Ahmedi Dai önce Germiyanoğullarından, sonra da I. Beyazıt’ın (Yıldırım) oğlu Emir Süleyman’ın yanında bulunmuştur. Osmanlı sarayında değer verilen şairin Çelebi Mehmet’e hizmet ettiği, II. Murat’ın hocası olduğu da söyleniyor. Kadılık görevlerinde de bulunan Ahmedi Dai’nin mezarı Bursa’dadır.
Ahmedi Dai konusunda gerek kendi dönemindeki gerekse çağımızdaki değerlendirmeler birbirleriyle çelişmektedir. F. Köprülü onu büyük bir şair saymanın tamamı ile yanlış ve esassız olacağını söylemektedir. Kuşkusuz bunda, aynı çağda yaşayan ve divan şiirinin kurucuları arasında sayılabilecek Ahmedi, Şeyhi gibi şairlerin rolü büyüktür. Ama tıp dahil, çağındaki bilimlerim hemen hepsi ile ilgili yapıtlar vermiş, Farsça ve Türkçe divan düzenlemiş olan Ahmedi Dai’nin önemsiz bir şair olduğu da söylenemez. Latifi’nin eleştirilerine bakılırsa onu çağdaşları dışında düşünmek gerekmektedir. Kullandığı dil ve şiirlerine egemen olan anlayış Ahmedi Dai’yi çağdaşlarından ayırmaktadır.
“Canım diler ol dilber-i cananı bir öpsem
Can paresi ol gözleri fettanı bir öpsem
Şekker lebini kand-i mükerrer gibi emsem
Şirin dudağı lal-ı bedahşah-ı bir öpsem”
Bu dizelerdeki yaşanan hayata bağlılık ve hayalden somut olana geçiş söz konusu düşünceyi doğrular.
ESERLERİ
Mensur Eserler
- Tercüme-i Tefsir-i Ebu’l-Leys Semarkandi: Bu eserin Türkçeye ilk tercümesi sayılmaktadır. Emir Süleyman adına Timurtaş Paşaoğlu Umur Bey’in emir ve teşvikleri ile yazılmıştır.
- Miftah ül-Cenne: Arapçadan Türkçeye çevrilmiştir. Kimliği bilinmeyen Lulu Paşa adına yapılmıştır.
- Tercüme-i Tabir-name: Rüya tabirlerini içeren Arapçadan çevrilen bu eserin müellifi Ebi Bekir bin Abadullah el-Vasıtı’dır.
- Tercüme-i Eşkal-i Nasır-i Tusi: Astronomi ve astroloji ile ilgili olan bu eserin diğer bir adı da Tercüme-i Si Fasl fi’t Takvim’dir.
- Teressül: Türkçede bilinen en eski inşa örneğidir. Mektuplaşma türleri ve kompozisyon kurallarını anlatır.
- Tercüme-i Tezkiret ül-Evliya: Hastalılarla ve sağlığın korunmasıyla ilgili hadisleri içerir. Timurtaş Paşaoğlu Umur Bey’in isteği üzerine yazılmıştır.
- Vesile tül-Mülük fi-Ehl is-Sülük: Ayet ül-Kürsi’nin tercümesidir. Eser aynı zamanda Allah’ın doksan dokuz isminin de açıklamalarını da içermektedir.
Manzum Eserler
- Farsça Divan: 1413’te yazılmıştır. Sadrazam Hacı Halil Bey’e ithaf edilmiştir.
- Ukuud ül-Cevahir: Manzum Farsça bir lügattir. 650 beyitlik beş kısa şiirden oluşur. Arapça kelimelerin Fars dilinde olan karşılıklarını vermektedir.
- Camasb-name: Nasir-i Tüsi’nin aynı addaki eserinin Türkçeye tercümesidir. Mesnevi tarzında kaleme alınan bu eser Danyal Peygamber’in oğlu Camasb hakkındadır.
- Türkçe Divan
- Mutayebat
- Vasiyyet-i Nuşirevan
- Çeng-name
ESER ÖRNEKLERİ
AHMEDİ DAİ DİVANI
KASİDE
Sakiya bu gicedür şeb-i yelda gicesi
İşret ü ayş ü tarab zevk ü temaşa gicesi
*
Getür ol badiyeden bade-i safı içelüm
Yar-ı safi-dil ile cam-ı musaffa gicesi
*
Mutrib-i hub-nefes birle sebük-ruh nedim
Bade hazır ola vu nuki müheyya gicesi
*
Ger bu gün işret idersen bu durur ayş guni
Giceyi ihya dutar isen budur ihya gicesi
*
Giceyi subha çıkarmak düşer el-aşkına kim
Ana mihman ola maşuka-i ziba gicesi
*
Kanı ol gün kim onun subhını ıyd itmişidün
Hem konuk olmış idi bir büt-i yağma gicesi
*
Ben anun vaslı ile subha değin uyumadum
Eğer uyku gözüme kıldı takaza gicesi
*
Nice sabr eylesün ol aşık-ı miskin yalunuz
Gündüzin yar ile ola kala tenha gicesi
*
Dün anun gül yüzini gördi çemende seheri
Kirpigün yummadı uş nergis-i şehla gicesi
*
Zülfünün vasfını dil fikr ile sevda idicek
Söyledükçe uzanır kıssa-i sevda gicesi
*
Şeb-i yelda mı uzun ya şeb-i hicran ya saçun
Uşbu sevdada geçer aşık-ı sevda gicesi
*
Gel uzak fikri unut ko bu uzun sevdayı
Rüzigarun ne güni bellü ne peyda gicesi
*
Hayf ola arif olan hatırı nazük kişinün
Gündüzün gussa ola işi vü gavgaa gicesi
*
Bade iç hatırun aç fikr-i perişanı gider
Kış guni ayş u safa yığ dahı ola gicesi
*
Cam-ı Cemşid içelüm ateş-i Nemrud uralum
Zira germ olsa gerek bade-i hamra gicesi
*
Uşbu gün akıl-ü danaya ganimet günidür
Bu gice aşıkadur sulh ü müdara gicesi
*
Gözlere uyku haram olsa gerekdür bu gice
Hiç kişi uyuya mı vasl ı dilara gicesi
*
Gerçi cennetde gice olmaya likin ne aceb
Ger bu meclisde ola cennet-i me’va gicesi
*
Hüsreva Dai-i muhlis ki diler devletüne
Her seher medh ü dua kıla temenna gicesi
*
Gündüzün her ne dua kim kılur ol sıdk ile gör
Kabul uş eyler anı Tanrı Teala gicesi
*
Devletün ömrünün eyyamı uzansun artsun
Nicekim gele gide dünyede yelda gicesi
GAZEL I
Cana niçe bir yana hicrün adı canumda
Firkat ciğerüm yakdı cüş eyledi kanumda
*
Bu hicr bu fırkat vasla irişe ahir
İrgüre Huda bir gün görem seni yanumda
*
Ger naz u cefa senden olursa n’ola şaha
Hem lütf ve vefa senden feryad u figaanumda
*
Canane visalinden bin cana değer bir dem
Ansuz ne hayat olsun ruhumda revanumda
*
Gönlümde senün fikrün dilümde senün zikrün
Maksud bana sensin her sud u ziyanumda
*
Şirin lebünün şerhin Dai ki beyan itdüm
Şehd ile şeker ezdüm şi’r ile beyanumda
*
Evvelde vü ahirde oldur dileğüm Hak’dan
Bulmaya hata kimse nam ile nişanumda
GAZEL II
Her kanda kim senün gibi bir dil-sitan ola
Fasl-ı hazan içinde gül ü gül-sitan ola
*
La’l-i lebüne can eridür seng-dil akik
Yakuut olursa reşk idüben bağrı kan ola
*
Şaha inayetünden eğer bir kemine kul
Assı iderse bari sana ne ziyan ola
*
Şirin lebün şarabını her kim ki nüş ide
Mengü yaşaya Hızr gibi cavidan ola
*
Saki getür şu bade-i ab-ı hayatı kim
Akla mezid cana ferah cisme can ola
*
Yiğid içerse cür’asını pirliğe ire
Ger pir içerse zinde – dil ü nev-civan ola
*
Da’i sözini aşk ile Mecnun’a iltünüz
Ta kim cihanda aşka yeni dasitan ola
GAZEL III
Bahar oldı getür saki müdam ol rahat-ı canlar
Ne rahat rahat-ı cennet bağışlar rüha reyhanlar
*
Bu gün eyyam-ı firsatdur ki hüsnün bağ-ı cennetdür
Bu fırsat ki ganimetdür buna şukranedür canlar
*
Bu vakti her ki fevt itdü sonı hasret bile gitdi
Gülün çün dikeni bitdi ne assı son peşimanlar
*
Sürahi gerçi dir kulkul kulak dutmaz ana hiç gül
Hezar destan ile bülbül hezar okursa destanlar
*
Garibem aşıkam ser-baz urur gönlüm kuşı pervaz
İçerven badeyi az az iderven ah u efgaanlar
*
Ne salusem ne zerrakam veli hublara müştakam
Süci şeyhine uşşaksam budur aybum müselmanlar
*
Cihanun devleti paşa saadet birle çok yaşa
Cihanda sensüzin haşa ne dirlük var ne imkanlar.
KAYNAKÇA: Alakese, Ayşe Nur (2002). Ahmed-i Dâ’î’nin Ebü’l-Leys Tefsiri Tercümesi, Maide Suresi (Dil İncelemesi, Metin, Dizin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, Kaymaz, Zeki (1999). “Ahmed-i Dâî’nin Bilinmeyen Bir Eseri: Cevâhirü’l-Ma’ânî”. VII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi (8-12 Kasım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
